Fazal

Students can Download Sanskrit Lesson 9 प्रयोगाः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 9 प्रयोगाः

प्रयोगाः Questions and Answers, Summary, Notes

पीठिका
प्रयोगाः त्रिविधाः – ते कर्तरिप्रयोगः, कर्मणि प्रयोगः भावेप्रयोगः च। सकर्मकधातूनां कर्तरि कर्मणि च प्रयोगः भवति । अकर्मकधातूनां कर्तरि भावे च प्रयोगः भवति ।

The voices are three in number. They are active voice, passive voice and impersonal voice. The transitive verb is capable of active and passive voices. The intransitive verb has active and impersonal voices.

1. कर्तरि प्रयोगः
अस्मिन् प्रयोगे कर्तृपदं प्रथमाविभक्तौ भवति । कर्मपदं द्वितीया विभक्तौ भवति। क्रियापदं कर्तृपदानुगुणं परस्मैपदान्तं वा आत्मनेपदान्तं भवति ।

In this voice, the subject will be in the nominative case. The object will be an objective case. The verb is governed by the subject and it will be in parasmaipada or atmanepada.
उदा – राधा फलं नयति

Ex. Radha is carrying the fruit.

2. कर्माणि प्रयोगः
अस्मिन् प्रयोगे वाक्ये कर्मपदं प्रथमाविभक्तौ भवति । कर्तृपदं तृतीया विभक्तौ भवति । क्रियापदं कर्मपदानुगुणं आत्मनेपदान्तमेव भवति ।

In this voice, the object will be in the nominative case. The subject will be in the instrumental case. The verb is governed by the object and will be in atmanepadam only.
उदा – राधया फलं नीयते ।

Ex. The fruit is carried by Radha.

अभ्यासः

I. एक वाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
कर्तरिप्रयोगे कर्तृपदं किं विभवन्यन्तं भवति ।
उत्तरम्
कर्तरिप्रयोगे कर्तृपदं प्रथमा विभक्त्यन्तं भवति ।

प्रश्न 2.
भावेप्रयोगे क्रियापदं कस्मिन् पुरुषे भवति?
उत्तरम्
भावेप्रयोगे क्रियापदं प्रथमपुरुषे भवति ।

प्रश्न 3.
कस्मिन् प्रयोगे कर्मपदं प्रधानं भवति ?
उत्तरम्
कर्मणिप्रयोगे कर्मपदं प्रधानं भवति ।

प्रश्न 4.
प्रयोगाः कति भवन्ति ?
उत्तरम्
प्रयोगाः त्रिविधाः भवन्ति ।

II. रिक्तस्थानं पूरयत :

1. अकर्मक धातुभ्यः कर्तरिभावे च प्रयोगै भवतः ।
2. भावेप्रयोगे कर्तृपदं तृतीया विभवत्यन्तं भवति ।
3. यस्याः क्रियायाः कर्माकांक्ष भवति तादृशाः क्रिया वाचकाः धातवः सकर्मकाः ।

III. प्रयोगपरिवर्तनं कुरुत ।

प्रश्न 1.
गणेशः चित्रं लिखति ।
उत्तरम्
गणेशेन चित्रः लिख्यते ।

प्रश्न 2.
अहं गुरुं नमामि ।
उत्तरम्
मया गुरुः नम्यते ।

प्रश्न 3.
राधा पाठं पठति ।
उत्तरम्
राधया पाठः पठ्यते ।

प्रश्न 4.
बालिकया जलं पीयते ।
उत्तरम्
बालिका जलं पिबति ।

IV. लघूत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
कर्तरिप्रयोगं विवृणुत ।
उत्तरम्
कर्तरिप्रयोगे कर्तृपदं प्रथमा विभक्तौ भवति। कर्मपदं द्वितीया विभक्तौ भवति। क्रियापदं कर्तृपदस्य पुरुषं वचनम् च अनुसरति । अस्मिन् प्रयोगे
कर्तृपदस्य प्राधान्यम् ।

प्रश्न 2.
कर्मणिप्रयोगं विवृणुत ।
उत्तरम्
अस्मिन् प्रयोगे कर्तृपदं तृतीया विभक्तयन्तं भवति। कर्मपदं प्रथमाविभक्त्यन्तं भवति। क्रियापदं आत्मनेपदान्तमेव भवति ।

इतरप्रश्नाः

I. उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
प्रयोगाः कति? ते के?
उत्तरम्
त्रयः प्रयोगाः सन्ति । ते कर्तरि प्रयोगः, कर्मणि प्रयोगः भावे प्रयोग: च।

प्रश्न 2.
कर्तरिप्रयोगे कर्तृपदं कस्यां विभक्तौ भवति ?
उत्तरम्
कर्तरिप्रयोगे कर्तृपदं प्रथमाविभक्तौ भवति ।

प्रश्न 3.
कर्मणिप्रयोगे कर्म कस्यां विभक्तौ भवति ?
उत्तरम्
कर्मणिप्रयोगे कर्म प्रथमाविभक्तौ भवति ।

प्रश्न 4.
सकर्मकधातुः नाम कः?
उत्तरम्
यस्य धातोः कर्मपदस्य अपेक्षा भवति सः धातुः सकर्मकः ।

II. प्रयोगं परिवर्तयत ।

प्रश्न 1.
कृष्णः फलं खादति ।
उत्तरम्
कृष्णेन फलं खाद्यते ।

प्रश्न 2.
राधा शालां गतवती ।
उत्तरम्
राधया शाला गता ।

प्रश्न 3.
महेशेन हस्यते ।
उत्तरम्
महेशः हस्यते ।

प्रश्न 4.
सा कार्ये कृतवती ।
उत्तरम्
तया कार्ये कृतम् ।

प्रश्न 5.
रामः वेगेन धावति ।
उत्तरम्
रामेण वेगेन धाव्यते ।

III. प्रयोगं परिवर्तयत ।

प्रश्न 1.
मेघाः जलं वर्षन्ति ।
उत्तरम्
मेघैः जलं वर्ण्यते ।

प्रश्न 2.
मया फलानि नीयन्ते ।
उत्तरम्
अहं फलानि नयामि ।

प्रश्न 3.
अम्बा पुत्रं पश्यति ।
उत्तरम्
अम्बया पुत्रः दृश्यते ।

प्रश्न 4.
दिवाकरः गुरुन् प्रणमति ।
उत्तरम्
दिवाकरेण गुरवः प्रणम्यन्ते ।

प्रश्न 5.
अलसः दिने सुप्तवान् ।
उत्तरम्
अलसेन दिने सुप्तम् ।

प्रश्न 6.
तेन पुस्तकं पठ्चताम् ।
उत्तरम्
सः पुस्तकं पठतु ।

प्रश्न 7.
त्वया धाव्यते ।
उत्तरम्
त्वं धावसि ।

प्रश्न 8.
अहम् उज्जयिनी गज्झामि ।
उत्तरम्
मया उज्जयिनी गम्यते ।

प्रश्न 9.
शिशुना हस्यते ।
उत्तरम्
शिशुः हसति ।

प्रश्न 10.
त्वया क्रीड्यते ।
उत्तरम्
त्वं क्रीडसि ।

Students can Download Sanskrit Lesson 8 विस्मृतभेदाः सन्तः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 8 विस्मृतभेदाः सन्तः

विस्मृतभेदाः सन्तः Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एक वाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
सर्वेषां एक्यं केषां वाज्छा भवति ?
उत्तरम्
सर्वेषां एक्यं पूर्वजमुनिजन – कविजनानां वाज्छा भवति ।

प्रश्न 2.
हृदये कः विभेदः न भवेत् ?
उत्तरम्
हृदये भाषाधनमतजातिविभेदः न भवेत ।

प्रश्न 3.
किं किं प्रलयं संयातु इति कवेः आशयः ?
उत्तरम्
घर्षण – लुण्ठन – वज्जन – हननं प्रलयं संयातु इति कवेः आशयः।

प्रश्न 4.
हृदये कीदृशः भावः लसेत् ?
उत्तरम्
हृदये भ्रातुर्भावः लसेत् ।

प्रश्न 5.
किमर्थं हस्तं प्रसरणीयः ?
उत्तरम्
दुःखितदीनजनानां नेतुं हस्तं प्रसरणीयः।

II. रिक्तस्थानं पूरयत ।

1. सुखिनस्सर्वे सन्त्विति गानं तेषां __________ । (बहुहृद्यम्)
2. सुवर्णपुष्पां ____________ क्रष्ट्रम आयान्तु । (पृथिवीमेतां)

III. लिङ्ग – विभक्ति – वचनानि लिखत ।

1. वाच्छा = स्त्रीलिङ्गः – प्रथमविभक्तिः – एकवचनम्
2. सुखिनः = पुंलिङ्ग – प्रथमविभक्तिः – एकवचनम्
3. तेषाम् = पुं/नपुंसकलिङ्ग – षष्ठीविभक्तिः – बहुवचनम्
4. मातुः = स्त्रीलिङ्गः – षष्ठीविभक्तिः – एकवचनम्

IV. लकार-पुरुष-वचनानि लिखत ।

1. कुर्वन्तु → लोट्लकारः – प्रथमपुरुषः – बहुवचनम्
2. प्रदहति → लट्लकारः – प्रथमपुरुषः – एकवचनम्
3. जहतु → लोट्लकारः – प्रथमपुरुषः – बहुवचनम्

V. वाक्ये योजयत।

1. मत्वा = वयं भारतीयाः इति मत्वा जीवामः ।
2. हृदये = हृदये जातिभाषा भेदः मा भवतु ।
3. सततम् = छात्राः सततं पठनीयम् ।
4. मा = जनेषु भेदः मा भवतु ।

VI. पर्यायपदानि लिखत ।

1. धनम् = वित्तम् ।
2. हस्तः = करः ।
3. अनिलः = वायुः
4. अनलः = अग्निः

VII. सन्धिं विभज्य नाम लिखत ।

1. सन्त्विति – सन्तु + इति – यण् सन्धिः ।
2. आलस्यं हित्वा – आलस्यम् + हित्वा – अनुस्वारसन्धिः ।
3. भावापन्नाः – भाव + आपन्नः – सवर्णदीर्घसन्धिः ।

VIII. विरुद्धार्थक पदानि लिखत ।

1. भेदः × अभेदः
2. स्मरणम् × विस्मरणम्
3. एक्यम् × अनैक्यम्
4. निर्मलम् × मलम् ।

IX. अन्य लिङ्गपदानि लिखत ।

1. माता – पिता
2. सर्वे – सर्वाः
3. पूर्वजः – पूर्वजा
4. भ्राता – भगिनी

इतरप्रश्नाः

प्रश्न 1.
विद्वान् जि. महाबलेश्वरभट्ट महोदयस्य देशकालादि विषये लिखत।
उत्तरम्

पीठिका

• कविः – विद्वान् जि. महाबलेश्वरभट्टः
• जननम् – 12.06.1948
• जन्मस्थानम् – हित्तलहल्लि, यल्लापुर – उपमण्डलम्, उत्तरकन्नड मण्डलम्
• कृतयः – समासः, कारकम्, सन्धिः , कन्नड-संस्कृत क्रियापदकोशः।
• कार्यक्षेत्रम् – संस्कृतशिक्षणम्, विशेषोपन्यासाः, देशे अनेक विद्वत् गोष्ठीषु प्रबन्धोपस्थापनं च ।
• एषः वरेष्णः – बेङ्गलूरुनगरस्थे श्री चामराजेन्द्रसंस्कृतमहाविद्यालये व्याकरणशास्त्रस्य उपप्राध्यापकः आसीत् ।

Vidwan G. Mahabaleshwara Bhatta was born on 12th June 1948 in a village called Hittalahalli at Yallapur taluk of Uttara Kannada district. He served as a Asst. Professor of Vyakarana Shastra in Sri Chamarajendra Sanskrit College, Bangalore. His works are समासः, कारकम्, सन्धिः

विस्मृतभेदाः सन्तः Summary in Kannada

विस्मृतभेदाः सन्तः Summary in English

1. Please leave up enmity among the people. Be calm and develop patriotism and unity.
2. Our ancient Rishi munis said that “let all the living beings attain happiness’. So one and all should develop communal harmony. Be secular and help needy people.
3. River Ganga-Kaveri is the famous rivers of our nation. Please leave up laziness. Be active and be brave ever.
4. Bad qualities like – enmity, cheating should vanish from the people’s mind. Communal harmony will spread everywhere.

विस्मृतभेदाः सन्तः Summary in Sanskrit

सारांश:

1. भवन्तः परस्परभेदभावं विस्मरन्त । मनसि – निर्मलभावः भवतु। भावैक्यं हृद्रन्तुं भवतु ।
2. पूर्वजानां अभिप्रायः ‘सर्वे भवन्तु सुखिनः’ इति। तस्मात् जाति मत-भाषाभेदः मा भवतु । दुःखितानां दीनानां च विषये सहायं कुर्वन्तु ।
3. गङ्गा-कावेरी इत्याद्याः नद्याः अस्माकमेव । आलस्यं त्यजन्तु निरन्तरं कार्यं कर्तुं सिद्धाः भवन्तु । धैर्य मा त्यजन्तु ।
4. घर्षणवन्चनादयः सर्वत्र मा भवतु । सनेहभावना सर्वत्र भवतु। वायुजलाग्रयः सर्वेषां कृते समानाः एव ।

Students can Download Sanskrit Lesson 7 सन्धिः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 7 सन्धिः

सन्धिः Questions and Answers, Summary, Notes

सन्धिः
उच्चारणसमये वर्णानाम् अत्यन्तं सामीप्यं संहिता । यत्र संहिता अस्ति तत्र क्वचित् वर्णव्यत्ययो भवति । अयमेव सन्धिः । सन्धौ त्रयः प्रकाराः सन्ति। यथा – (1) अच् (स्वर) सन्धिः (2) हल् (व्यन्जन) सन्धिः (3) विसर्गसन्धिः । स्वरसन्धीनां परिचयः अष्टकमक्षयायां कृतः । अस्मिन् वर्षे व्यन्जनसन्धीनां परिचयः कार्यते ।

The closest proximity of letters while they are pronounced goes by the name Samhita. Where there is samhita, in some places, there is interchange of letters. This is called Sandhi. There are three kinds of Sandhi. They are (1) स्वर (vowel) सन्धि, (2) व्यन्जन (consonant) सन्धि and (3) विसर्गसन्धिः, स्वर सन्धिः’s are already narrated in the eighth standard. Now we will know about व्यन्जन सन्धिः ।

व्यन्जन सन्धिः (हल सन्धिः)
यत्र द्वयोः व्यन्जनयोः संहिता तत्र व्यन्जन सन्धिः ।

व्यन्जन सन्धिः is divided into six. They are –

1. श्चुत्वसन्धिः
2. ष्टुत्वसन्धिः
3. जश्त्व सन्धिः
4. अनुनासिक सन्धिः
5. अनुस्वारसन्धिः
6. परसवर्णसन्धिः

1. श्चुत्वसन्धिः । ‘स्तोः श्चुना श्चुः’
सकार ‘त’ वर्गयोः ‘श’ कार चवर्गाभ्यां योगे शकार – चवर्गो स्तः। सकारस्य ‘श’ कारेण च वर्गेण च सम्बन्धे सकारस्य शकारः आदेशः भविति । तवर्गस्य शकरेण चवर्गेण च सम्बन्धे त वर्गस्य चवर्गः आदेशो भवति । अयं श्चुत्वसन्धिः ।

If स् is followed by श् or चवर्ग, then श् will be substituted for स् If तवर्ग is preceded by चवर्ग then चवर्ग will be substituted for तवर्ग This is called श्चुत्वसन्धिः ।
उदाहरणम् :

• हरिस् + शेते = हरिशेते
• शरदस् + शतम् = शरदश्शतम्
• रामस् + च = रामश्च
• हरिस् + चन्द्रः = हरिश्चन्द्रः

2. ष्टुत्वसन्धिः । ‘ष्टुना ष्टुः’
सकारस्य ष कारेण ट वर्गेण च सम्बन्धे सकारस्य स्थाने षकारः आदेशः भवति। त वर्गस्य षकारेण ट वर्गेण च सम्बन्धे त वर्गस्य स्थाने टवर्गाः आदेशः भवति। अयं ष्टुत्वसन्धिः ।

If is followed by will be substituted for, If preceded by or, will be substituted for. This is called ष्टुत्वसन्धिः
उदाहरणम् :

• शमस् + ष्ठः = रामष्षष्ठः
• तत् + टीका = तड्ढीका

3. जश्त्वसन्धिः । ‘झलां जशोन्ते’
पूर्वपदान्ते विद्यमानस्य वर्गीयव्यन्जनाक्षरस्य स्वरे परे, पन्चमाक्षरं विहाय इतरे मृदुव्यन्जने परे प्रथमाक्षरस्य स्थाने तृतीयाक्षरं भवति । अयं जश्त्वसन्धिः ।

If a vowel comes before quifqalmut that start at the end of a word, or the third, fourth or the fifth letters of the varga comes, the third consonant of the varga will be substituted. This is called जश्त्व सन्धिः उदाहरणम् :

• वाक् + ईशः = वागीशः
• अय् + अन्तः = अजन्तः
• षट् + आननः = षडाननः
• जगत् + गुरुः = जगद्गुरुः
• अप् + जम्ः = अब्जम्

4. अनुनासिकसन्धिः । ‘यशोनुनासिके नुनासिक वा’
पदान्तस्य वर्गस्य प्रथमाक्षरस्य अनुनासिके परे तस्य वर्गस्य पन्चाक्षरम् एव आदिष्टं भवति । अयं अनुनासिकासन्धिः ।

If a nasal comes before the first letter of the that ends a word, the letter will be substituted by the last letter of nasal of that Varga. This is अनुनासिकासन्धिः
उदाहरणम् :

• वाक् + मयम् = वाक्मयम्
• तत् + मात्रम् = तत्मात्रम् ।

5. अनुस्वारसन्धिः । ‘मो नुस्वारः’
पदस्य अन्ते स्थितस्य म कारस्य व्यन्जने परे अनुस्वारो भवति ।

If मकार is followed by a consonant, then अनुस्वार will be substituted मकार. This is अनुस्वारसन्धिः ।

6. परसवर्णसन्धिः ।

If अनुस्वार fare preceded by the group consonant then the fifth letter of the varga will be substituted. This is परसवर्णसन्धिः ।
उदाहरणम् :

• अ + जनम् = अञ्जनम्
• कं + पितः = कम्पितः।

अभ्यासः

I. विभज्य सन्धि नाम लिखत ।

1. मुरारिः = मुरा + अरिः – सवर्णदीर्घसन्धिः
2. राजेन्द्रः = राज + इन्द्रः – गुणसन्धिः
3. स्थित्येन्तरम् = स्थिति + अन्तरम् – यणसन्धिः
4. मन्वन्तरः = मनु + अन्तरः – यणसन्धिः
5. वागीश = वाक् + ईशः – जश्त्वसन्धिः
6. शरदृतुः = शरत् + ऋतुः – जश्त्वसन्धिः।
7. वाग्विलासः = वाक् + विलासः – जश्त्वसन्धिः

II. संयोज्य सन्धि नाम लिखत ।

1. राजा + ऋषिः = राजर्षिः – गुणसन्धि
2. जगत् + गुरुः = जगद्गुरुः – जश्त्वसन्धिः।
3. शरदस् + शतम् = शरदश्शतम् – श्चुत्वसन्धिः ।
4. लसत् + डमरुः = लसडुमरुः – ष्टुत्वसन्धिः ।
5. षट् + आननः = षडाननः – जश्त्वसन्धिः
6. तम् + नमामि = तं नमामि – अनुस्वारसन्धिः
7. जगत् + नाथः = जगन्नाथः – अनुनासिकसन्धिः
8. ग्रं + थः = ग्रन्थः – परसवर्णसन्धिः ।

इतरप्रश्नाः

I. संयोज्य लिखत ।

अ – आ
1. इकोयणचि – 1. श्चुत्वसन्धिः
2. स्तोः श्चुनाश्चुः – 2. सवर्णदीर्घसन्धिः
3. झलांजशोन्ते – 3. पूर्वरूपसन्धिः
4. एड्: पदान्तादति – 4. यणसन्धिः
5. मो नुस्वारः – 5. जशत्वसन्धिः
– 6. अनुस्वारसन्धिः
उत्तराणि
1 – 4, 2 – 1, 3 – 5, 4 – 3, 5 – 6

Students can Download Sanskrit Lesson 6 तिडन्तम् उपसर्गाश्च Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 6 तिडन्तम् उपसर्गाश्च

तिडन्तम् उपसर्गाश्च Questions and Answers, Summary, Notes

पीठिका
क्रियापदस्य मूलरूपं धातुः । धातोः विकरणाख्यातप्रत्ययोः योगेन क्रियापदरूपं सिध्यति । क्रियापदम् तिडन्तम् इत्यपि व्यवहियते । प्रायः द्विसहस्राधिका धातवः सन्ति। ते दशसु गणेषु विभक्तः । एते पुनः परस्मैपदिनः आत्मनेपदिनः, उभयपदिनः इति त्रिधा विभक्ताः । सर्वेषामपि धातूनाम् कालाद्यार्थप्रतिपादनार्थं दशलकाराः भवन्ति। ते च –
लट् वर्तमाने लेट् वेदे भूते लुङ् – लङ् लिटस्तथा ।
विध्याशिषोस्तु लिङ् लोटौ लुङ् – लुट् च भविष्यति ।

1. लट् – वर्तमानकालः
2. लड़, लुड़, लिट् – भूतकालः
3. लृट, लुड़, लृङ – भविष्यत्कालः
4. लोट् – आज्ञानिमन्त्रणाम्त्रणादि – अर्थेषु
5. लिङ् – विधिलिङ् (सम्भावना-उपदेश-विधि-इच्छादिष्वर्थेषु)
6. लेट् – एष लकारः वेदे एव उपयुज्यते।

अष्टम कश्यायां परस्मैपद – आत्मनेपद-धातूनां लट् – लङ्-लुट्- लोट् लकाराणां रूपाणि अधीतानि । अस्मिन् वर्षे आत्मनेपदधातूनां लट्, लङ्, लुट्, लोट्, विधिलिङ् लकाराणां परिचयं प्राप्नुमः।

The fundamental word form of the verb is called ‘Root’ (Dhatu). By adding the variational sign and तिड़ suffix we can get क्रियापद or verb. Verb is called as तिङन्त. More than 2000 roots are in Sanskrit. These roots are classified into 10 ganas (groups). Among these roots, some are परस्मैपदि-आत्मनेपदि and उभयपदि. They have got three persons. To indicate the special state of the verbs, there are ten lakaaras (tense and moods). They are

1. लट् (Present tense)
2. लेट् (Used in vedas)
3. लुड् (Past tense Aorist)
4. लड् (Past tense imperfect)
5. लिट् (Past tense perfect)
6. लुट् (First future)
7. लृट् (Second future)
8. तिड् (Potential and Benedictive)
9. लोट् (Imperative)
10. लुङ् (Conditional)

उपसर्गाः
‘उपसर्गाः क्रियायोगे’ इति पाणिनीसूत्रानुसारेण प्रदायः क्रियापदानां योगे उपसर्ग संज्ञां लभन्ते । उपसर्गाः द्वाविंशति भवन्ति । उपसर्गाः अपि अव्ययरूपाः। एते क्रियापदानामादौ प्रयुज्यन्ते । ते – “प्र, परा, अप, सम्, अनु, अव, निस्, निर्, दुस्, दुर्, वि. आङ्, नि, आधि, अपि, अति, सु, उत्, अभि, प्रति, परि, उप” – इति ‘उपसर्गाणां योगेन क्वचित् धातूनां अर्थः व्यत्यस्तः भवति। वचचित् प्रकृष्टार्थ प्राप्नोति । क्वचित् परस्मैपदिनः आत्मने परिरूपेण परिवर्तन्ते।

उपसर्गेण धात्वर्थः बलदादन्यत्र नीयते ।
प्रहाराहारसंहारविहार परिहारवत् ।।
उदाः
उपसर्गाः + धातुः = क्रियापदम्

• प्र + ह = प्रहरति
• सम + ह = संहरति
• आ + ह = आहरति (आनयति)
• वि + ह = विहरति (विहारं करोति)
• परि + ह = परिहरति

According to the rule of Paanini – उपसर्गाः क्रियायोगे’ when the प्र, परा added the verbs those are called as prepositions. They are twenty two in numbers. The उपसर्गा ‘s precede a root (धातु), when preceded by a preposition, the meaning of the root will change. Some times the meaning of a root is forcibly carried to another meaning. There are twenty-two prepositions : “प्र, परा, अप, सम्, अनु, अव, निस्, निर्, दुस्, दुर्, वि. आङ्, नि, आधि, अपि, अति, सु, उत्, अभि, प्रति, परि, उप”
Ex:

• प्र + हृ = प्रहरति (Beating)
• सम् + ह = संहरति (Killing)

अभ्यासः

I. लकारपुरुषवचनानि लिखत।

1. पठेयम् = विधिलिङ्लकारः – उत्तमपुरुषः – एकवचनम् ।
2. सन्तु = लोट्लकारः – प्रथमपुरुषः – बहुवचनम् ।
3. वन्दध्वे = लट्लकारः – मध्यमपुरुषः – बहुवचनम् ।
4. वन्दै = लोट्लकारः – उत्तमपुरुषः – एकवचनम् ।

II. इतरवचनरूपाणि लिखत ।

1. पठेः – पठेतम् – पठेत
2. असानि – असाव – असाम
3. वन्दस्व – वन्देथाम् – वन्दध्वम्
4. वन्देय – वन्देवहि – वन्देमहि

III. वाक्ये योजयत ।

1. आहरति = बालिका पुष्पं आहरति ।
2. आसीत् = श्रीरामः पुरुषोत्तमः आसीत् ।
3. कुर्मः = वयं परोपकारं कुर्मः ।
4. सेवताम् = यूयं गुरून् सेवताम् ।

IV. संयोज्य लिखत ।

अ – आ
1. पठति – विधिलिङ्लकारः
2. लभताम् – लट्लकारः
3. अपठत् – लोट्लकारः
4. पठेत् – लुट्लकारः
5. पठिष्यति – लड्लकारः
उत्तरम्
1. लट्लकारः
2. लोट्लकारः
3. लट्लकारः
4. विधिलिडालकारः
5. लट्लकारः

इतरप्रश्नाः

I. श्लोकौ पूरयत ।

1. लट् __________।
_________ भविष्यति ।

लट्वर्तमाने लेट्वेदे भूते लुङ् – लङ् – लिटस्तथा ।
विध्याशिषो स्तु लिङ् लोटौ लुङ्-लृट् च भविष्यति ।।

2. उपसर्गाण धात्वर्थः बलादन्यत्र नीयते ।
प्रहाराहारसंहारविहारपरिहारवत् ।।

II. इतरवचने लिखत ।

1. पठति _______ _________ ।
2. _____ _________ स्युः ।
3. ________ करिष्यतः _______ ।
4. ______ __________ वन्देरन् ।

उत्तरम्

1. पठतः, पठन्ति ।
2. स्यात्, स्याताम्
3. करिष्यति, करिष्यन्ति ।
4. वन्देत, वन्देयाताम् ।

Students can Download Sanskrit Lesson 5 परोपकारः पुण्याय Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 5 परोपकारः पुण्याय

परोपकारः पुण्याय Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एक वाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
प्रवाहात् ब्राह्मणं कोऽरक्षत् ?
उत्तरम्
प्रवाहात् ब्राह्मणं राजा विक्रमः अरक्षत् ।

प्रश्न 2.
ब्राह्मणः राज्ञे किं समर्पितवान् ?
उत्तरम्
‘ब्राह्मणः’ राज्ञे पुण्यं समर्पितवान् ।

प्रश्न 3.
कः राज्ञः समीपमाजगाम?
उत्तरम्
भीषणः कोऽपि ब्रह्मराक्षसः राज्ञः समीपमाजगाम ।

प्रश्न 4.
पापकर्मणः मुक्तः ब्रह्मराक्षसः कथं दिवं जगाम?
उत्तरम्
पापकर्मणः मुक्तः ब्रह्मराक्षसः दिव्यरूपधरः सन् दिवं जगाम ।

प्रश्न 5.
अनित्यानि कानि?
उत्तरम्
अनित्यानि शरीराणि।

II. रिक्तस्थान पूरयत :

1. _________ सह ब्राह्मणो निजस्थानं जगाम । (पल्ल्या)
2. अहं ___________ गर्वाद् बृद्धान् अदूषयम् । (विद्या)
3. परोपकारः ___________ भवति । (पुण्याय)
4. पापाय ________। (परपीडनम्)
5. राजा तत्पुण्यं निर्विशङ्ख _________। (ददौ)

III. सम्यक् योजयत :

अ – आ
१. विभवो                    – 1. धर्मसङ्ग्रहः
२. कर्तव्यो                  – 2. द्वात्रिशत् पुत्थलिका
३. विक्रमार्कचरितम्      – 3. तृतीयजन्म
४. गायत्र्या                  – 4. नैवशाश्वतः
– 5. द्वितीय जन्म ।
उत्तरम्
१ – 4, २ – 1, ३ – 2, ४ – 5

IV. रेखाङ्कितपदानि आधारीकृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत ।

प्रश्न 1.
द्वात्रिंशत् पुत्थलिकाः सन्ति ।
उत्तरम्
कति पुत्थलिकाः सन्ति ?

प्रश्न 2.
राजा सिंहासने उपविशति ।
उत्तरम्
राजा कुत्र उपविशति ?

प्रश्न 3.
भोजः तूष्णीं तिष्ठति ।
उत्तरम्
भोजः कथं तिष्ठति?

प्रश्न 4.
ब्राह्मणः पुत्रेण सह आगच्छति ।
उत्तरम्
ब्राह्मणः केन सह आगच्छति ?

V. वाक्यदोषं परिहरत :

प्रश्न 1.
अहं अत्रैव नगरे कश्चन ब्राह्मण: असीत्।
उत्तरम्
अहं अत्रैव नगरे कश्चन ब्राह्मणः आसम् ।

प्रश्न 2.
सर्वेऽपि जन: सदयम् अपश्यन् ।
उत्तरम्
सर्वेऽपि जनाः सदयम् अपश्यन् ।

प्रश्न 3.
राजाऽपि तत्रत्यान् जनान् अपृच्छन् ।
उत्तरम्
राजाऽपि तत्रत्यान् जनान् अपृच्छत् ।

प्रश्न 4.
पत्नीं सह ब्राह्मणः निजस्थानं जगाम ।
उत्तरम्
पत्न्या सह ब्राह्मणः निजस्थानं जगाम ।

VI. योग्यरूपाणि पूरयत :

1. नद्याः (नदी) जले मम पिता (पितृ) स्नाति ।
2. न गायत्र्याः (गायत्री) परं मन्त्रं अस्ति (अस्) ।
3. राजा (राजन्) सभायां राज्या: (राज्ञी) समीपे च उपविशन्ति ।
4. बालाः, यूयम् (युष्मद्) महापूरे स्नातुं मा गच्छत (गम्-लोट्)

VII. पर्यायपदानि लिखत ।

1. भार्या – पत्नी, सहधर्मिणी
2. राजा – नृपः, भूपालः
3. पादपः – वृक्षः, तरुः
4. शरीरम् – देहः, कायः

VIII. यथा निर्देशं लिखत ।

प्रश्न 1.
भोः महापुरुष, मम एतत् शरीरं पुरा पितृभ्याम् अजायत ।
कः पाठः ? सः महापुरुषः कः? कस्य शरीरं पितृभ्याम् अजायत?
उत्तरम्
परोपकारः पुण्याय इति पाठः । सः महापुरुष: विक्रमः । ब्राहम्णस्य शरीरं पितृभ्याम् अजायत ।

प्रश्न 2.
विद्यागर्वात् वृद्धान् अदूषयम् ।
कः पाठः ? स: अदूषयत् ? कस्य अदूषयत् ?
उत्तरम्
परोपकारः पुण्याय इति पाठः । ब्रहमराक्षसः अदूषयत् । तस्य पूर्वस्मिन् जन्मनि अदूषयत ।

IX. लघूत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
स्वस्थ: ब्राहमण: राजानं प्रति किमब्रवीत् ?
उत्तरम्
स्वस्थः ब्राहमणः राजानं प्रति एवम् अब्रवीत् – भोः महापुरुष, ममौतच्छरीरं पुरा पितृभ्याम् अजायत । ततोऽस्त शरीरस्य गायत्र्या द्वितीयं जन्म । इदानीं भवतः तृतीयं जन्म प्राप्तम् । अतः प्राणादानात् महोपकारिणः तव प्रत्युपकरिष्यानि इति ।

प्रश्न 2.
ब्रह्मराक्षसः कथं शापविमुक्तः अभवत् ?
उत्तरम्
ब्रह्मराक्षसः विक्रमं ब्राह्मणेन दत्तं पुण्यं अचायता । राजापि तत्पुण्यं ददौ । सोऽपि तेन पुण्येन तस्मात्पापकर्मणो मुक्तो दिव्यरूपधरः सन् राजानं प्रशंस्य दिवं जगाम ।

X. दीर्घमुत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
विक्रमादित्यस्य परोपकारं विवृणुत ।
उत्तरम्
This story has been edited by S. Venkataramanashastri. It is choosen from the book ‘Vikramarkacharitam’. There are no authentic records about the author and title of this story. This literary composition is also known as ‘Dwatrimshat Putthalika’. Bhojaraja wishes to climb (sit on) the throne of Vikramaditya. This throne is held by thirty two dolls. These dolls one after the other describe the virtues of Vikramaditya in the form of stories and in the end, they ask him to get seated on the throne if he possesses those virtues of Vikramaditya. Bhojaraja becomes speechless, after knowing this. This lesson is one of those thirty two stories of Vikramaditya.

इतरप्रश्नाः

I. अन्यलिङ्गरूपं लिखत ।

1. राजा – राज्ञी
2. ब्राहमणः – ब्राहमणी
3. राक्षसः – राक्षसी
4. पतिः – पत्नी

II. सन्धिं विभज्य नाम लिखत ।

1. कोऽपि – कः + अपि – पूर्वरूपसन्धिः ।
2. ममैतत् – मम + एतत् – बृद्धिसन्धिः ।
3. पुण्येनाहम् – पुण्येन + अहम् – सवर्णदीर्घसन्धिः ।

पीठिका
इयं कथा एस् वेङ्कटरमणशास्त्रिमहाभागेन सम्पादितात् विक्रकार्म चरितात् स्वीकृता । अस्य कथासङ्ग्रहस्य रचनाकारविषये स्पष्टाभिप्राय: नास्ति। अस्य द्वात्रिंशत् पुत्थलिका” इति नामान्तरमस्ति । यदा राजा भोजः विक्रमस्य सिंहासनमारोढुम् इच्छति तदा सिंहासनं वहन्त्य: द्वात्रिंशत् पुत्थलिकाः एकैकश: विक्रमस्य सद्गुणान् वर्णयित्वा, एवं विधाः सद्गुणा: त्वयि विद्यन्ते तर्हि अस्मिन् सिंहासने उपविश इति कथयन्ति । भोज: तूष्णीं तिष्ठति । तासु द्वात्रिंशत् कथासु इयं कथा अन्यतमा ।

This story has been edited by S. Venkataramanashastri. It is choosen from the book ‘Vikramarkacharitam’. There are no authentic records about the author and title of this story. This literary composition is also known as ‘Dwatrimshat Putthalika’. Bhojaraja wishes to climb (sit on) the throne of Vikramaditya. This throne is held by thirty two dolls. These dolls one after the other describe the virtues of Vikramaditya in the form of stories and in the end, they ask him to get seated on the throne if he possesses those virtues of Vikramaditya. Bhojaraja becomes speechless, after knowing this. This lesson is one of those thirty two stories of Vikramaditya.

परोपकारः पुण्याय Summary in Kannada

परोपकारः पुण्याय Summary in English

Once a brahmana along with his wife while travelling in the forest caught up in the floods and crying for help like this – “Somebody, save me, please be merciful”. Then the king Vikrama was there and said that brahmana like this – ‘Hey man, do not panic, do not worry, I will rescue you along with your wife’.

By saying this king Vikrama enters the flood and brought out the brahmin along with his wife from that flood. Then the brahmin said ‘Oh king! I am grateful to you. You risked your life to save me. This body I have is the gift of my parents, it is my first life. Second life is my upanayanam (investiture with the sacred thread). Now, this is the third life for me because, you risked (fruit of auspicious work) which was earned by him on the banks of the river Godavari by doing penance for the period of twelve years – to the king Vikramaditya and returned to his village along with his wife.

In the meanwhile, a Brahmaraakshasa (a brahmana changed into a demon) approached the king Vikrama and said like this – Oh King! I am a brahmin in my previous birth. But ignored every one of the old aged men. Because of that, I have fallen in the life of a Brahmarakshasa. So please grant me your Punya which was given to you from the Brahmana. Then Vikrama consoled him, gave him all the Punya which he received from that brahmana. By using that Punya celestial form. King Vikrama also returned to Ujjaini.

परोपकारः पुण्याय Summary in Sanskrit

सारांशः
एकदा कश्चिद् ब्राह्मणः पत्न्या सह गच्छन् नदीप्रवाहे पतितः – ‘कोऽपि करुणालुः मह्यम् सभार्याय प्राणान् ददातु’ इति आक्रन्दति । ततः विक्रमः नदीमध्यं प्रविश्य तं ब्राह्मणम् अरक्षत् । ब्राह्मणः स्वस्थः सन् राजानमवदत् – भोः, महासत्व, एतत् शरीरं पितृभ्यां अजायत, गायत्र्या, द्वितीयं जन्म, इदानीं भवतः तृतीयं जन्म प्राप्तम् । अतः मया गोदावरी तटे द्वादशवर्षाणि नामत्रयमन्त्रम् अजपम् । तत्पुण्यं तुभ्यं दीयते इति उक्त्वा, पुण्यं समर्प्य पत्न्या सह ब्राह्मणः निजस्थानं जगाम ।

अस्मिन्नेव समये कोऽपि ब्रह्ममराक्षसः तत्रागत्य नृपं अवदत् ‘हे राजन् अहं पूर्वस्मिन् जन्मनि ब्राह्मणः आसम् । तदा विद्या गर्वात् बृद्धान् अदूषयम् । अतः इदानीं ब्राह्मणेन दत्तं पुण्यं महादीयताम् । तेन उत्तीर्णो भविष्यमि’ इति । तदा राजा तत्पुण्यं तस्मै ददौ । सः ब्रह्मराक्षस; तेन पुण्येन पापकर्मणः मुक्तः दिव्यरूपधरः दिवं जगाम । राजापि स्वनगरं अगमत् ।

Students can Download Sanskrit Lesson 4 कृदन्ताव्ययानि Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 4 कृदन्ताव्ययानि

कृदन्ताव्ययानि Questions and Answers, Summary, Notes

पीठिका
संस्कृतभाषायां विद्यमानाः शब्दाः सुबन्ताः तिङ्न्ताः च इति प्रधानरूपेण द्विधा विभक्ताः । सुबन्तुस्तु पुलिंङ्ग स्त्रीलिङ्गनपुंसकलिङ्गरूपेण त्रिप्रकारकः भवति। त्रिषुलिङ्गेषु सर्वासु च विभक्तिषु त्रिषु वाचनेषु यत् न व्येति तदव्ययम् ।

सुबन्त and तिङन्त are the two types of shabdas in the Sanskrit language. सुबन्त are divided into three genders. The word which does not undergo any change in all the numbers and that remains the same in the three genders and all the cases is called ‘ ‘ (indeclinable).

सारांशः
तिङ्-प्रत्ययान् विहाय धातुभ्यः विधीयमानाः सर्वेप्रत्ययाः कृत् प्रत्ययाः इति कथ्यन्ते। तेषु कानिचन विशेषणानि कानिचन अव्ययानि भवन्ति । तेषु कृत् प्रत्येषु क्त्वा-ल्यप्-तुमुन् प्रत्ययाः अन्यतमाः ।

Besides the ‘तिङ्’ affix to roots or verbs, another suffix ‘कृत’ also added. Such words which have ‘कृत’ terminations are called ‘कृदन्त’s. When these ‘कृदन्त ‘s (participles) are used as adjectives they take the gender, number and case of the (qualified object). ‘कृदन्त’s used as adjectives and avyayas are two types of ‘कृदन्त’ क्त्वा, ल्यप् and तुमुन् ended pratyayas are the important कृदन्ताव्याs.

1. क्त्वा प्रत्ययः
द्वयोः क्रिययोः समानकर्तृकत्वे पूर्वतनक्रियावाचकधातोः ‘क्त्वा’ प्रत्ययः भवति ।

An individual does another work, after completing one work. Then the suffix ‘क्त्वा’ is added to root of the verb which indicates the first work done.

उदाहरणम्

1. गम् + क्त्वा = गत्वा – गोपालः शालां गत्वा पठति ।
2. पा + क्त्वा = पीत्वा – शिशु क्षीरं पीत्वा क्रीडति ।

2. ‘ल्यप्’ प्रत्ययः
यदा धातोः पूर्वम् उपसर्गः भवति तदा क्त्वा स्थाने तस्मिन्नेवार्थ ‘ल्यप्’ प्रत्ययः आदेशः भवति ।

If the root is combined with the preposition the affix ‘क्त्वा’ is substituted by and the affix ‘ल्यप्’ only ‘य’ is retained.

उदाहरणम्

1. पा + क्त्वा = पीत्वा
2. नि + पीत्वा = निपीय
3. छात्रः क्षीरं निपीय शालां गच्छति ।

3. ‘तुमुन्’ प्रत्ययः
क्रियामेकामुद्दिश्य क्रियान्तरं यदा उल्लिख्यते तदा उद्दिष्ट क्रियावाचक धातोः ‘तुमुन्’ प्रत्ययः भवति ।

The same person does two works. With the purpose of one action, he does another action much earlier. The affix ‘तुमुन’ is added to the root that says about the purpose of the action.

उदाहरणम्

1. कृ + तुमुन् = कर्तुम् । अहं सत्कार्यं कर्तुम् इच्छामि ।
2. जी + तुमुन् = नेतुम् । बालकः फलं नेतुं अगच्छत् ।

अभ्यासः

I. अत्र एतेषां प्रत्ययनाम लिखत ।

1. गत्वा – क्त्वा
2. अनुभूय – ल्यप्
3. ज्ञात्वा – क्त्वा
4. भवितम् – तुमुन्
5. नेतुम् – तुमुन्
6. निपीय – ल्यप्
7. कर्तुम् – तुमुन्
8. आगत्य – ल्यप्
9. निक्षिप्य – ल्यप्
10. कृत्वा – क्त्वा
11. निधाय – ल्यप्
12. लेखितुम् – तुमुन्

II. संयोज्य लिखत ।

अ – आ
1. दत्वा – 1. ल्यबन्ताव्ययम्
2. विलिख्य – 2. तुमुन्नन्ताव्ययम्
3. परिवर्तितम् – 3. क्त्वान्ताव्ययम्
उत्तरम्
1 – 3, 2 – 1, 3 – 2

III. समूहेतर पदं लिखत :

1. वनाय,पाठाय, सीतायै, अनुभूय
उत्तरम्
अनुभूय

2. गत्वा, कर्तुम्, भूत्वा, पीत्वा
उत्तरम्
कर्तुम्

3. नेतुम्, गन्तुम्, गणयितुम्, ज्ञात्वा
उत्तरम्
ज्ञात्वा

4. निधाय, गजाय, रामाय, हरये.
उत्तरम्
निधाय

IV. चतुर्थ पदं लिखत ।

1. स्ना – स्नात्वा : : गण् – गणयित्वा
2. गम् – गत्वा : : क्रीड् – क्रीडित्वा
3. कृ – कर्तुम् : : नी – नेतुम्
4. निपीय – ल्यबन्ताव्ययम् : : दत्वा – क्त्वान्ताव्ययम्

इतरप्रश्नाः

I. क्त्वा प्रत्ययान्त पदम् उपयुज्य वाक्यानि रचयत ।

दृष्ट्वा, नीत्वा, लिखित्वा, श्रुत्वा, त्यक्त्वा ।

1. अहं गुरुं दृष्टवा नमामि ।
2. माता फलं नीत्वा ददाति ।
3. छात्रः पाठं लिखित्वा पठति ।
4. गुरुः उत्तरं शृत्वा तुष्यति ।
5. योगी आशां त्यक्त्वा जीवति ।

Students can Download Sanskrit Lesson 3 सिद्धारूढभारती Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 3 सिद्धारूढभारती

सिद्धारूढभारती Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एक वाक्येन उत्तरं लिखत।

प्रश्न 1.
सिद्धपस्य पितुः नाम किम् ?
उत्तरम्
सिद्धप्पस्य पितुः नाम गुरुशान्तप्पः ।

प्रश्न 2.
सिद्धारूढभारतेः गुरुः कः?
उत्तरम्
सिद्धारूढ़भारतेः गुरुः कट्टीमठस्य श्रीगजदण्डस्वामी ।

प्रश्न 3.
ज्ञाने केषाम् अधिकारः अस्ति?
उत्तरम्
ज्ञाने सर्वेषामपि अधिकारः अस्ति ।

प्रश्न 4.
कैवल्यपद्धतिः कस्य ग्रन्थः ?
उत्तरम्
कैवल्यपद्धतिः निजगुणशिवयोगिनः ग्रन्थः ।

II. इतरवचनद्वयं लिखत :

1. अनेकः – अनेकौ – अनेके
2. वर्षस्य – वर्षयोः – वर्षाणाम्
3. सिद्धाय – सिद्धाभ्यां – सिद्धाभ्यः
4. ग्रन्थं – ग्रन्थौ – ग्रन्थान्

III. समानार्थकपदानि लिखत :

1. नगरम् = पत्तनम्
2. सागरः = समुद्रः
3. देहः = शरीरम्/ कायः
4. ग्रन्थः = पुस्तकम्

IV. विरुद्धार्थकपदं लिखत :

1. ग्रामः × नगरम्
2. एकः × अनेकः
3. आढ्यः × सामान्यः/दरिद्रः
4. उच्चैः × नीचैः

V. दशवाक्यैः संस्कृतभाषया कर्नाटकभाषया आङ्ग्लभाषायां वा उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
स्वातन्त्र्यसङ्ग्रामे सिद्धारूढभारतेः पात्रं किम् ?
उत्तरम्

प्रश्न 2.
सिद्धारूढभारतेः उपदेशसारः कः?
उत्तरम्

सिद्धारूढभारती Summary in Kannada

Students can Download Sanskrit Lesson 2 सुबन्तम् Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 2 सुबन्तम्

सुबन्तम् Questions and Answers, Summary, Notes

पीठिका
यस्य अन्ते सुप् प्रत्ययः भवति तत् पदं सुबन्तम् । प्रतिपदिकं सुबन्तस्य मूलं रूपम् । प्रतिपदिकेभ्यः सुप् प्रत्ययाः भवन्ति । एते सुप् प्रत्ययाः सप्तसु विभक्तिषु आहत्य एकविंशतिसंख्याकाः भवन्ति । अत्र केचन सुबन्तशब्दाः प्रदताः । अवश्यं कण्ठपाठः करणीयः ।

Which word ended with ‘सुप्’ suffix is called as “सुबन्त” an inflection of Noun (प्रतिपदक) is the origin of Subanta or Noun. ‘Sup’ suffixes are added to Pratipadikam. ‘सुप’ suffixes are twenty one in number.

वि.सू. समासान्ते पतिशब्दः ‘कवि’ शब्दवत् भवति ।
यथा – भूपतिः, नरपतिः, श्रीपतिः ।।

1. एवं मातृ, दुहतृ च स्त्रीलिङ्गशब्दौ । अतः द्वितीयाविभक्ति बहुवचने मातृः दुहतृः इति भवति । अन्यत् सर्वे पितृशब्दवत् ।
2. नेतृ, दातृ, गन्तृ इत्यादीनां कृदन्तशब्दानां प्रथमाद्वितीयविभक्तौ अकारस्य दीर्घः अधिकः भवति। उदा – नेता नेतारौः । एवमेव स्वसृ भवति। किन्तु द्वितीया विभक्तिबहुवचने स्वसः इति भवति ।

इतरप्रश्नाः

I. रिक्तस्थानं पूरयत :

1. __________ प्रत्ययाः एकविंशतिः सन्ति (सुप्)
2. अर्थबोधकः __________ पदमित्युच्यते । (वर्णसमूहः)
3. प्रतिपदिकम् + सुप् – ___________ । (सुबन्तम्)
4. अजन्तशब्दाः ___________ । (स्वरान्ताः)
5. हलन्ताशब्दाः ______________ । (व्यञ्जनान्ताः)

II. संयोज्य लिखत ।

अ – आ
1. पत्यौ – 1. तृतीया विभक्ति
2. मरुता – 2. प्रथमाविभक्तिः
3. वाचम् – 3. पञ्चमीविभक्तिः
4. गुणी – 4. द्वितीयाविभक्तिः
5. सर्वस्मात् – 5. सप्तमविभक्तिः
उत्तराणि :
1 – 5, 2 – 1, 3 – 4, 4 – 2, 5 – 3

III. संयोज्य लिखत।

1. पित्रे – पितृभ्यः
2. मधुनि – मधुषु
3. वाया – वाग्भिः
4. राज्ञः – राज्ञाम्
5. विद्वान् – विद्वांसः

Students can Download Sanskrit Lesson 1 शरणं प्रपद्ये Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 1 शरणं प्रपद्ये

शरणं प्रपद्ये Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एक वाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
शर्वसुतः कः ?
उत्तरम्
शर्वसुतः गणेशः ।

प्रश्न 2.
काश्मीरपुरवासिनी का?
उत्तरम्
काश्मीरपुरवासिनी शारदादेवी ।

प्रश्न 3.
मुकुन्दः कुत्र शयनं करोति ?
उत्तरम्
मुकुन्दः वटपत्रस्य उपरि शयनं करोति ।

प्रश्न 4.
अर्हन् कः?
उत्तरम्
अर्हन् ज्ञानी/महावीर ।

II. संयोजयत

अ – आ
1. गणेशः – 1. श्रीकृष्णः
2. शारदा – 2. काश्मीरपुरवासिनी
3. मुकुन्दः – 3. शीघ्रवरप्रद
उत्तराधि
1 – 3, 2 – 2, 3 – 1

III. वाक्यं रचयत ।

1. नमः = श्रीगणेशाय नमः ।
2. त्वाम् = अहं त्वां नमामि ।
3. पुत्रः = अभिमन्युः अर्जुनस्य पुत्रः
4. वन्दे = अहं शान्ताकारं विष्णुं वन्दे ।

IV. चतुर्थपदं लिखत ।

1. काश्मीरपुरवासिनी – शारदा । सर्वगणाधिपः – गणेशः ।
2. करः – हस्तः : : मुखम् – वदनम् ।
3. बालम् – द्वितीयाविभक्तिः । वटस्य – षष्ठीविभक्तिः ।

V. समानार्थकपदं लिखत ।

1. विघ्नः = प्रत्यूहः, अन्तरायः
2. इन्दुः = चन्द्रः, शशाङ्क:
3. नभः = गगनम्, आकाशः
4. अरविन्दम् = कमलम्

VI. विरुद्धार्थक पदं लिखत ।

1. शीघ्रम × मन्दम्/निधानम्
2. धीरः × भीरुः/कातरः
3. निन्दा × स्तुतिः/प्रशंसा

VII. अन्य लिङ्गरूपं लिखत ।

1. तस्मै – तस्यै
2. देवः – देवी
3. बालः – बाला

VIII. विग्रहवाक्यं विलिख्य समासनाम लिखत :

1. शर्वसुतः → शर्वस्य सुतः → षष्ठीतत्पुरुषसमासः ।
2. काश्मीरपुरम् → काश्मीर इति पुरम् → कर्मधारय समासः ।
3. मुखारविन्दम् → मुखम् एव अरविन्दम् → कर्मधारय समासः ।

IX. समूहेतरपदं लिखत :

1. गणाधिपः, विघ्नेश्वरः, महेशः, गणेशः (महेशः)
2. नमस्ते, प्रपद्ये, प्रार्थये, स्मरामि (नमस्ते)
3. नमः, रामः, बालः, पुत्रः (नमः)

X. रेखाङ्कित पदमाधारीकृत्य प्रश्नवाक्य निर्माणं कुरुत ।

प्रश्न 1.
शीघ्रवरप्रदाय नमो नमः ।
कस्मै नमो नमः ?

प्रश्न 2.
मुकुन्दं मनसा स्मरामि ।
मुकुन्दं कथं स्मरामि ?

प्रश्न 3.
बुद्धं शरणं गच्छामि ।
कं शरणं गच्छामि?

प्रश्न 4.
नमो लोके सर्वसाधूनाम्
नमो लोके केषाम् ?

पीठिका
भगवान् सर्वव्यापकः । सः नानारूपधरो भूत्वा भक्तानू पालयति । संस्कृतवाङ्मये विविधदेवताविषयकाणि स्तोत्राणि बहूनि दृश्यन्ते। अनेकैः कविभिः भक्तैः ऋषिभिः च विविधानि स्तोत्राणि ग्रथितानि । प्रत्यहं देवनामसङ्कीर्तनेन मनसः शान्तिः लभ्यते ।

Lord is present everywhere (omnipresent). He protecting the devotees by his incarnations. There are many types of FRITET ‘s of gods in Samskritha literature. The poets, sages (Rishi), devotees express their devotion of God through prayers. One can get peace of mind by changing these prayers everyday.

शरणं प्रपद्ये Summary in Kannada

शरणं प्रपद्ये Summary in English

Salutations to Lord Ganesha who is the son of Shiva, the crusher of obstructions, who gives boons always and the leader of the three worlds (gana).

I pray ever Lord Krishna who is in the form of an infant (infancy), one who taking rest upon the banyan (Ficus indica) leaf in yogic style and one who inserting his lotus like feet by lotus like palm into lotus like mouth.

शरणं प्रपद्ये Summary in Sanskrit

सारांश :

1. नमो नमः शर्वसुताय तस्मै
नमो नमः विघ्ननिवारकाय ।
नमो नमः शीघ्रवरप्रदाय
नमो नमः सर्वगणाधिपाय ।। 1 ।।

शिवस्य पुत्राय गणेशाय नमस्कारः । प्रत्यूहनाशकाय, नमस्कारः । शीघ्र अनुग्रहदायकाय, सकलगणाध्यक्षाय नमस्कारः ।

2. नमस्ते शारदे देवी
काश्मीरपुरवासिनी ।
त्वामहं प्रार्थये नित्यम्
विद्यां बुद्धिं च देहि मे ।। 2 ।।

3. करारविन्देन पदारविन्दं
मुखारविन्दे विनिवेशयन्तम् ।
वटस्य पत्रस्य पुटे शयानं
बालं मुकुन्दं मनसा स्मरामि ।। 3 ।।

हस्तकमलेन चरणकमलं, मुखकमले स्थापितवन्तं, वटपर्णस्य उपरि योगनिद्रां कृतवन्तं, बालकं, मुकुन्दं, चेतसा ध्यायामि ।

4. नमस्तसमै भगवते अर्हते सम्यक् सम्बुद्धाय,
बुद्धं शरणं गच्छामि धर्म शरणं गच्छामि, सङ्गं शरणं गच्छामि ।। 4 ।।

5. नमो अर्हन्तानां
नमः सिद्धानां
नमः आर्याणाम्
नमः उपाध्यायानाम्
नमो लोके सर्वसाधूनाम् ।। 5 ।।

Students can Download Sanskrit अनुवादः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit अनुवादः

I. कन्नडभाषया अनुवादं कुरुत ।

प्रश्न 1.
नद्यः प्रायेण पर्वतेषु उत्पद्यन्ते। तासु कासांचित् समुद्रसङ्गमो भवति। ता: महानद्यः । आपगाः बहुधा जनान् उपकुर्वन्ति। एतासां सलिलैः सस्यानि वर्धन्ते। गङ्गा, यमुना, गोदावरी, तुङ्गभद्रा, कृष्णा, कावेरी इत्येताः अस्मिन् भारतवर्षे प्रसिद्धाः पुण्यसरितः ।
उत्तरम

प्रश्न 2.
पुरा कोसलेषु दशरथो नाम राजा आसीत्। तस्य चत्वारः पुत्राः आसन् । पितुरादेशेन रामः सीतया लक्ष्मणेन च साकं अरण्यमाश्रयति स्म। तत्र रावणो नाम राक्षसेश्वरः सीतां अपहृतवान् । रामः लङ्कां गत्वा रावणं जघान ।
उत्तरम

प्रश्न 3.
दीपः वर्तिद्वारा तैलं गृह्णाति ज्वलति च। यदा तैलं शुष्यति तदा ज्वाला नश्यति। तैलदीपाः वायुना शाम्यन्ति। विद्युद्दीपाः न शाम्यन्ति। नगरेषु विद्युद्दीपाः प्रकाशन्ते।
उत्तरम

प्रश्न 4.
शिरः कण्ठस्य उपरि वर्तते । शीर्षे प्रधानानि अङ्गानि वर्तन्ते। नेत्राभ्यां वयं पश्यामः। नासिकया वयं गन्धं जिघ्रामः । कर्णाभ्यां वयं गानं श्रुणुमः । जिह्वया वयं भाषामहे रसं च रसयाम। पादं हस्तं च विना जनाः जीवन्ति न तु शीर्ष विना ।
उत्तरम

प्रश्न 5.
प्रतिवर्ष वयं जन्मदिनोत्सवम् आचरामः । तस्मिन् दिने देवालयं गत्वा नमस्कृत्य प्रसादं स्वीकृत्य आगच्छामः । रक्तदानं कुर्मः। गृहे समारोहम् आयोज्य मधुरम् वितरामः। तद्दिने यत्किमपि अनुपमं कार्यं कुर्मः।
उत्तरम

प्रश्न 6.
मानवाः पुण्यस्य फलम् इच्छन्ति। किन्तु पुण्यं न इच्छन्ति। पापस्य फलं न इच्छन्ति। यत्नतः पापं कुर्वन्ति ।
उत्तरम

II. संस्कृतभाषया अनुवादं कुरुत ।

प्रश्न 1.

उत्तरः
मैसूरुनगरं सांस्कृतिक नगरम् इति प्रसिद्धम् । अत्र प्रतिवर्ष विश्वविख्यातः दसरा महोत्सवः प्रचलति (प्रचलिष्यति)। तं द्रष्टुं देशविदेशतः जनाः आगच्छन्ति। उत्सवं दृष्ट्वा सन्तोषम् अनुभवन्ति।

प्रश्न 2.

उत्तरः
ते बालिकाः ह्यः पाठान् सम्यक् अपठन्। अद्य सम्यक् परीक्षां लिखन् सन्ति। श्वः उत्तमफलितांशं दृष्ट्वा सन्तुष्टाः भवन्ति।

प्रश्न 3.

उत्तरः
उद्योगं मानवस्य लक्षणम् । उद्योगेण एव सर्वे कार्याः फलन्ति। वयमपि उद्योगिनः भवेम।

प्रश्न 4.

उत्तरः
स्वामी विवेकानन्दः विश्वस्य महापुरुषेषु एकः। ते देशविदेशेषु सनातनधर्मस्य प्रचारम् अकरोत् । तं वयम् अनुसरामः ।

प्रश्न 5.

उत्तरः
विद्यार्थिजीवनम् अमूल्यं अस्ति। विद्यार्थी सदा उत्साहेण भवेत् । गुरुणां मार्गदर्शनम् अनुसरेत् ।

प्रश्न 6.

उत्तरः
भारतीय अध्यात्मपरम्परा विशिष्टा अस्ति। अत्र महापुरुषाः शङ्कर रामानुज-मध्व-बसवेश्वराः प्रसिद्धाः सन्ति। ते क्रमेण अद्वैत- . विशिष्टाद्वैत-द्वैत-शक्तिविशिष्टद्वैतं प्रतिपादितवन्तः।

प्रश्न 7.

उत्तरः
विद्याधर चक्रवर्ती जीमूतकेतोः पुत्रः जीमूतवाहनः । सः दयापरः आसीत् । नागान् गरुडेन रक्षितुं स्व प्राणमेव गरुडाय समर्पितवान् । एवं महात्मानः परोपकाराय जीवन्ति ।