Fazal

Students can Download Sanskrit Lesson 18 सौभद्रो ग्रहणं गतः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 18 सौभद्रो ग्रहणं गतः

सौभद्रो ग्रहणं गतः Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत :

प्रश्न 1.
उत्तरकुमारस्य रथं कः वाहितवान् ?
उत्तर:
उत्तरकुमारस्य रथं बृहन्नलारूपधारी अर्जुनः वाहितवान् ।

प्रश्न 2.
अभिमन्युः कथं गृहीतः?
उत्तर:
अभिमन्युः बाहुभ्यां गृहीतः ।

प्रश्न 3.
भीमः विराटराजेन कुत्र विनियुक्तः?
उत्तर:
भीमः विराटराजेन महानसे विनियुक्तः ।

प्रश्न 4.
कैः धनुः गृह्यते ?
उत्तर:
दुर्बलैः धनुः गृह्यते ।

प्रश्न 5.
अभिमन्योः मातुलः कः?
उत्तर:
अभिमन्योः मातुल: जनार्दनः ।

II. रिक्तस्थानं पूरयत ।

1. अपयाता ____________ । (धार्तराष्ट्रः)
2. _________ ग्रहणं गतः । (सौभद्रो)
3. सुखमास्ते ते ________ । (जननी)
4. _________ परिभूयते । (ग्रहणं)
5. अपि कुशाली __________ पुत्रः केशवः । (देवकी)
6. हतेषु ________ पश्य, नाम तावद्धविष्यति । (हि शस्त्रन्)

II. सम्यक् योजयत ।

अ – आ
1. अन्वयः                  – 1. पार्थः
2. अभिमन्योः मातुलः   – 2. कौरवः
3. धनञ्जयः                 – 3. उत्तरा
4. सौभद्रः                  – 4. अभिमन्युः
5. धार्तराष्ट्र:                – 5. वंशः
-6. श्रीकृष्णः
उत्तरम्
1 – 5, 2 – 6, 3 – 1, 4 – 4, 5 – 2

IV. वाक्ये योजयत ।

1. दृष्ट्वा = अहं देवं दृष्ट्वा नमामि ।
2. स्मरन् = भक्ताः देवं स्मरन् जीवन्ति ।
3. प्रविश्य = छात्रः शालां प्रविश्य सम्यक् पठति ।
4. दिष्ट्या = दिष्ट्या राजा वर्धते ।

V. पर्यायपदं लिखत ।

1. राजा – नृपः
2. भुजः – बाहुः
3. वृकोदरः – भीमः
4. शरः – बाणः

VI. विरुद्धार्थकपदं लिखत ।

1. दुर्बल × सबलः
2. श्लाध्यः × निन्द्यः
3. प्रियः × अप्रियः
4. निष्क्रम्य × प्रक्रम्य

VII. सन्धिंकृत्वा नाम लिखत ।

1. यत् + आज्ञापयति – जश्त्वसन्धिः ।
2. बाल्यात् + न – अनुनासिकसन्धिः ।
3. खलु + अयम् – यण्सन्धिः ।
4. न + अयम् – सवर्णदीर्घसन्धिः ।

VIII. विग्रहवाक्यं विलिख्य समासनाम लिखत ।

1. क्षत्रियकुमारः = क्षत्रिय इति कुमारः – कर्मधारयसमासः ।
2. महाराजः = महान् च असौ राजा च – कर्मधारयसमासः ।
3. विराटेश्वरः = विराटानाम् ईश्वरः – षष्ठीतत्पुरुष समासः ।

IX. वाक्यदोषं परिहरत ।

1. जयतु महाराजा ।
जयतु महाराजः ।

2. अये अयम् अपरः का: ?
अये अयम् अपरः कः?

3. कथं त्वं मां न अभिवादयति ?
कथं त्वं मां न अभिवादयसि ?

4. भवते धनञ्जयस्य नमः ।
भवते धनञ्जयाय नमः ।

5. बाहमणस्य सह आस्ते ।
ब्राहमणेन सह आस्ते ।

X. यथानिर्देशं लिखत ।

प्रश्न 1.
किं भवान् मध्यमः तात:? तस्यैतत् सदृशं वयः ।
कः पाठः ? कः अवदत् ? सः मध्यमः तातः कः?
उत्तर:
सौभद्रों ग्रहणं गतः इति पाठः । अभिमन्युः अवदत् । सः मध्यामः तातः भीमसेनः ।

प्रश्न 2.
रथमालाद्य निःशङ्कं बाहुभ्याम् अवतरितः ।
कः पाठः ? कः अवतारित:? केन अवतारितः ?
उत्तर:
सौभद्रों ग्रहणं गतः इति पाठः । अभिमन्युः अवतारितः । भीमेन अवतारितः ।

प्रश्न 3.
सहजौ मे प्रहरणम् ।
कः पाठः ? कम् अवदत् ? कस्य भुनौ सहजौ प्रहरणम् ?
उत्तर:
सौभद्रों ग्रहणं गतः इति पाठः । अभिमन्युम् अवदत् । भीमस्य भुजौ सहजौ प्रहरणम् ।

प्रश्न 4.
कथं कथम्? जननी नाम?
कः पाठः ? कः पृच्छति:? कम् पृच्छति ?
उत्तर:
सौभद्रों ग्रहणं गतः इति पाठः । अभिमन्युः पृच्छति । अर्जुनं (बृहत्रला)पृच्छति ।

XI. लघूतरं लिखत ।

प्रश्न 1.
प्रवृत्तिपुरुषाः शत्रूणां वृत्तान्तं कथं कथयन्ति?
उत्तर:
प्रवृत्तिपुरुषाः शत्रूणां वृत्तान्तम् एवं कथयन्ति – इदं तस्यैव धनो: ध्वनी: इति ज्ञात्वा द्रोणः निर्गतः । ध्वजे घहितं बाणं दृष्ट्वा एतेन एव कृतम् इति भीष्मः न युध्यति । यदा कर्णः एव घातितः तदा अन्ये राजानः चकिताः ।

प्रश्न 2.
सौभद्रः कथं ग्रहणं गतः?
उत्तर:
सौभद्रः युद्धस्य अन्ते भीमेन ग्रहणं गतः । रणे भीमः निःशङ्क रथमासाध्य बाहुभ्याम् अवतारितः ।

XII. दीर्घम् उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
बृहत्रला – अभिमन्योः सम्भाषणं सगृह्य लिखत ।
उत्तर:
Abhimanyu was arrested by Bheema and brought to the court of Virata. Then Bruhannala addressed him by calling his name. Abhimanyu said Arjuna in anger that, low mentality people only addressing the Kshatriyas by name. Then Bruhannala asks him that – How is your mother? How is Keshava, son of Devaki? Finally he asked Abhimanyu that this defeat is not for you being the son of Partha. Abhimany says that Bheema came weaponless to the warfield. So it was happened. He says that to see the arrows on the dead bodies in the battlefield.

इतरप्रश्नाः

प्रश्न 1.
श्लोकतात्पर्यं लिखत ।
उत्तर:
श्लोक – 1 : इदं तस्यैव धनो ध्वनी: इति ज्ञात्वा द्रोणः निर्गत: । ध्वजे घट्टितं बाणं दृष्ट्वा एतेन एव कृतम् इति भीष्मः न युध्यति । यदा कर्णः एव बाणैः घातितः तदा अन्ये राजानः चकिताः । एवं सर्वे भीताः चेदपि अभिमन्युः बाल्यावस्थायाः काराणात् भयं न परिगणयति ।

श्लोक – 2 : बलवन्तम्, अस्त्रविद्याप्रवीणं तं अभिमन्युं कः गृहीतवान् इति जानामि । पितॄणां भाग्यदोषात् तस्य युद्धम् अनिवार्यम् अभवत् ।

श्लोक – 3 : क्षत्रियवंशजान् कुत्सितशब्दैः आङ्कवन्ति । अयं एतेषां सम्प्रदायः । यतः सर्वदा बन्धनम् अवमानकरं भवति ।

श्लोक – 4 : यथा पिता मातुः योगक्षेमं विचारयति तथा मम मातुः कुशलवार्ता विचारयितुं किं भवान् मम ज्येष्टपिता धर्मराजः अथवा भीमः उत मम पिता अर्जुनः ?

श्लोक – 5 : पितुः पार्थस्य पुत्रः सन् भगवतः वासुदेवस्य भागिनेयः सन् तरुणस्य अस्त्रविद्यानिपुणस्य च तव समारे पराभव: युज्यते वा?

श्लोक – 6 : आत्मप्रशंसा अस्माकं कुले न युक्ता भवति । रगे ये योथाः मृताः तेषां शरीरान्तर्गतान् बाणान् पश्य । तत्र अभिमन्योः नामधेयं एव लिखितम् अस्ति न तु अन्येषाम् ।

श्लोक – 7 : सः शस्त्ररहितः भूत्वा मम समीपं आगतवान् । अतः बन्धितः अस्मि । अर्जुनस्य पुत्रः सन् शस्त्रविहीनं कथं वा अहं हनिष्यामि ?

श्लोक – 8 : स्वाभाविको दष्टपुष्टौ मम भुजौ एव आयुधम् । तौ अश्रित्य अहं युद्धं करोमि । बलहीनाः अस्त्राणि गृहीत्वा युद्धं कुर्वन्ति ।

श्लोक – 9 : यस्य पराक्रमः असदृशः यस्य बाहुः एव आक्षौहिणीसमानः तस्य एतात् वचनं युक्तं भवति । तथा वक्तुं भवान् एतादृशपराक्रमसम्पन्नः मम मध्यमः तातः भीमसेनः वा?

श्लोक – 10 : बन्धनोचितसंस्कारः पदयोः क्रियताम् । हस्ताभ्यां आनीतं मां भीमसेनः हस्ताभ्यां एव नयतु ।

1. Drona realised and returned, by knowing the sound of the bow is belongs to him. Bheeshma was not participate in the war because an arrow struck to his flag. All the kings were stunned by the scene that Karna was beaten by the arrows. But Abhimanyu did not feared because of his childhood.

2. I know the person who catched Abhimanyu who is brave and expert in the archery. Because of unfortunate of his fathers he was forced to battle.

3. Calling the Kshatriyas by name is the tradition of these people. Because imprisonment is always gives sorrow.

4. How the father asks the welfare of the mother to enquire the welfare of my mother are you Dharmaraja or Bheema or even my father Arjuna?

5· Defeat in the warfield is not suits to you because (you are) being the son of Partha and the sister’s son of Vaasudeva and also (you are) brave and expert in archery.

6. Self-praise is not in practice among our dynasty. See the arrows on the dead body of the soldiers in the battlefield, it is none other than the name Abhimanyu.

7. He came near to me without any weapons. Because of that I was arrested. Being the son of Arjuna How can I kill a weaponless person?

8. These my shoulders are the natural weapons for me. So I will destroy enemy with this only. Vigourless men uses weapons in the war.

9. This saying is suitable for such a person who’s vigour is dissimilar to anybody and whose arms are equal to the large army of one Akshohini ( a large army consisting of 21870 chariots, as many elephants, 65610 horses and 109350 foot). To say like this are you Bheemasena who is my elder father.

10. Bheemasena who arrested me by his arms, now also he should take me in the same manner. Because merit of action for capturing me is taking me in the arms of Bheema.

पीठिका
भागोऽयं भासमहाकवि विरचित ‘पञ्चरात्रम्’ इति रूपकस्य द्वितीयाङ्कात् स्वीकृतमस्ति। पञ्चरात्रम् अङ्कत्रयात्मकं नाटकम् ।

• कवि- काव्य विचारः ।
• कवि : भासः
• कालः : कालिदासात् पूर्वकालीनः । प्रायः क्रि.पू. षष्ठ शतकम् ।
• देशः : दक्षिणभारतम् ।
• कृतयः : पञ्चरात्रम्, कर्णभारतम् इत्यादि चतुर्दश नाटकानि ।
• प्रशंसा : भासो हासः ।

This lesson is taken from the three-act play ‘9354’ composed by Bahasa. Bhasa is regarded as a muni, because his style is similar to that of Valmiki and Vyasa. He lived around 6th century B.C. It is believed that Bhasa belonged to South India as his dramas were found in Kerala. He wrote fourteen dramas including ‘पञ्चरात्रम्’ कर्णभारतम् etc., He is called as भासो हास: means ‘The simile of the Goddess of Poetry’.

सौभद्रो ग्रहणं गतः Summary in Kannada

सौभद्रो ग्रहणं गतः Summary in Sanskrit

सारांश:
इदं नाटकं महाभारतस्य उत्तरगोग्रहण विषयं प्रतिपादयति । दुर्योधनः यज्ञमेकं करोति । दुर्योधनस्य यज्ञानन्तरं भीष्मद्रोणादयः कौरवाश्च विराटस्य गोग्रहणार्थम् आगच्छन्ति । दुर्योधनस्य यज्ञनिमित्तं द्वारकात् आगतः अभिमन्युः अपि कौरवैः सह युद्धार्थम् आगच्छति ।

समारान्ते भीमेन बन्धितः अभिमन्युः विराटस्य आस्थानम् आगच्छति । तत्र विराटस्य आस्थाने धर्मराजादयः वेषपरिवर्तनं कृत्वा अज्ञातवासं कुर्वन्तः सन्ति । तत्र अभिमन्योः पितृभिः सह समागमः भवति ।

सौभद्रो ग्रहणं गतः Summary in English

This drama based on Vyasa’s Mahabharata. It describes the Gograhanam (capturing or seizing of cows) of Uttarakumara, son of Virata. The present lesson is taken from the second act of Pancharaatram. Duryodhana performed a yagna (sacrifice). After the sacrifice of Duryodhana Bheeshma-Drona-Karna and all other Kauravas went to capture the cows of Virata. Abhimanyu who came to participate in the yagna also sent to the Warfield along with the Kauravas.

At the end of the war, Abhimanyu was captured by Bheemasena and he brought to the court of Viraataraja. In the court of Virata all the five Pandavas were changed their forms and practising Ajnaatavasa (remaining incognito). Finally results in the union of Abhimanyu with his father.

Students can Download Sanskrit Lesson 17 वेदगणितज्ञः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 17 वेदगणितज्ञः

वेदगणितज्ञः Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एक वाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
शून्यान्वेषणाप्राज्ञाः के ?
उत्तरम्
शून्यान्वेषणाप्राज्ञाः भारतीयाः एव ।

प्रश्न 2.
श्रीभारतीकृष्णतीर्थस्वामि महाभागः किमिति प्रसिद्धः अभवत् ?
उत्तरम्
श्री भारतीकृष्णातीर्थस्वामिमहाभागः ‘द्वितीय विवेकानन्दः’ इति प्रसिद्ध अभवत् ।

प्रश्न 3.
वेदगणितस्य कः ग्रन्थः आङ्ग्लभाषायां लभ्यते ?
उत्तरम्
‘वेदिक् मेथमेटिक्’ इति वेदगणितस्य ग्रन्थः आङ्ग्लभाषायां लभ्यते।

प्रश्न 4.
वेङ्कटरमणं मद्रास संस्कृतसङ्गः केन उपाधिना सत्कारम् अकरोत् ?
उत्तरम्
वेङ्कटरमणं मद्रास संस्कृतसङ्गः ‘सरस्वती’ इति उपाधिना सत्कारम् अकरोत् ।

प्रश्न 5.
प्राचीनकाले प्रसिद्धाः गणितज्ञा के?
उत्तरम्
आर्यभट-भास्कर-वराहमिहिरादयः प्राचीनकाले प्रसिद्धाः गणितज्ञाः ।

II. लिङ्ग-विभक्ति-वचनानि लिखत ।

1. एतस्य → पु/नपुंसकलिङ्गः – षष्ठीविभक्तिः – एकवचनम्
2. पित्रा → पुंलिङ्गः – तृतीयविभक्तिः – एकवचनम्
3. गुरोः → पुंलिङ्गः – षष्ठीविभक्तिः – एकवचनम्
4. मनसि → नपुंसकलिङ्गः – सप्तमीविभक्तिः – एकवचनम्

III. लकार-पुरुष-वचनानि लिखत ।

1. अकथयत् → लङ्लकारः – प्रथमपुरुषः – एकवचनम्
2. विराजते → लट्लकारः – प्रथमपुरुषः – एकवचनम्
3. आसन् → लङ्लकारः – प्रथमपुरुषः – बहुवचनम्
4. प्रभवामः → लट्लकारः – उत्तमपुरुषः – बहवचनम्

IV. वाक्ये योजयत

1. समाप्य = छात्र पठनं समाप्य लिखति ।
2. तपः = मुनिभिः तपः चर्यते ।
3. सकाशात् = गुरोः सकाशात् विद्या अभ्यसीया ।
4. यदा-तदा = यदा मेघः गर्जति तदा वृष्टिः भविष्यति ।

V. सन्धिं विभज्य नाम लिखत ।

1. भारतादेव = भारतात् + एव – जशत्वसन्धिः
2. वेदेष्वन्तर्गतः = वेदेषु + अन्तर्गतः – यण्सन्धिः
3. श्रृङ्गगिरावेव = श्रृङ्गगिरौ + एव – वान्तादेशसन्धिः
4. एवेति = एव + इति – गुणसन्धिः

VI. समानार्थकपदं लिखत :

1. प्राज्ञः = ज्ञानी
2. प्रथितः = प्रसिद्धः
3. मूर्धा = शिरः
4. वरेण्यः = श्रेष्ठः।

VII. विरुद्धार्थक पदं लिखत :

1. प्राचीना × नवीना
2. उन्नतिः × अवनतिः
3. दोषयुक्तः × गुणयुक्तः
4. उत्तीर्णः × अनुत्तीर्णः
5. स्वीकृतवान् × तिरस्कृतवान्

VIII. प्रश्ननिर्माणं कुरुत (रेखाङ्कितपदमुद्दिश्य)

प्रश्न 1.
स्वामिवरेण्यः तिन्नवेलिग्रामे अजायत ।
उत्तरम्
स्वामिवरेण्यः कुत्र अजायत ?

प्रश्न 2.
सूत्राणां साक्षात्कारोऽभवत् ।
उत्तरम्
केषां साक्षात्कारोऽभवत् ?

प्रश्न 3.
मनसि एव गणनं कृत्वा उत्तरं वक्तुं प्रभवामः ।
उत्तरम्
कुत्र एव गणनं कृत्वा उत्तरं वक्तुं प्रभवामः ?

IX. वाक्यदोषं परिहरत ।

प्रश्न 1.
गणितपरम्परा प्राचीनः अस्ति ।
उत्तरम्
गणितपरम्परा प्राचीना अस्ति ।

प्रश्न 2.
सप्तविषयाः स्वीकृताः आसीत् ।
उत्तरम्
सप्तविषयाः स्वीकृताः आसन् ।

X. दीर्घम् उत्तरं लिखत :

प्रश्न 1.
श्री वेङ्कटरमणसरस्वती महोदयस्य विद्याभ्यासविषयं विवृणुत।
उत्तरम्
Great mathematician Swamiji was born on 14th March 1884 in Tinnaveli, a village of Tamilnadu. He was named as ‘Venkataramana’ by his father. He was very clever from his childhood. He studied the Sanskrit language by his Guru Shreevenkata rajashastry with great involvement. He was honoured by Madras Sanskritha Sangha with the title ‘Saraswathi’ for his immense knowledge and skills. Later, he joined the ‘American Science College’. Mumbai centre for his post-graduate studies. He studied maths-Sanskrit-history-philosophy-English-science and Vedic philosophy with great interest and he completed his degree education in first class.

प्रश्न 2.
श्री वेङ्कटरमणसरस्वती महोदयः सन्यासाश्रम स्वीकारानन्तरं किं किम् अकरोत्?
उत्तरम्
After completing his studies, he began his teaching career as Professor in ‘Rashtriya Mahavidyalaya’ at Rajamahendri city. Later in the year 1919, he took “Sanyasashrama. Then onwards he was popularly known as Sri Sri Sri Bharthi Krishnateertha Swamiji. He performed penance, by this he attained the knowledge of Vedic mathematics. He inspired by this to wrote Vedic mathematics on the basis of Atharvaveda and maths. By this one can solve mathematical problems. In the year 1948, he went to America and delivered spiritual upanyasams in many universities of America on Vedic maths, culture and Sanskrit. By this, he was famous as ‘Second Vivekananda’. He attained eternal bliss in the year 1960 (2-2-1960)

XI. प्रश्ननिर्माणं कुरुत (रेखाङ्कितपदमुद्धिश्य) ।

प्रश्न 1.
स्वामिवरेण्यः तिन्नवेलि ग्रामे अजायत ।
उत्तरम्
स्वामिवरेण्यः कुत्र /कस्मिन् ग्रामे अजायत?

प्रश्न 2.
सूत्राणां साक्षात्करोऽभवत्?
उत्तरम्
केषां साक्षात्कारोऽभवत्?

XII. वाक्यदोषं परिहरत

प्रश्न 1.
गणितपरम्परा प्राचीनः अस्ति ।
उत्तरम्
गणितपरम्परा प्राचीना अस्ति ।

प्रश्न 2.
सप्तविषयाः स्वीकृताः आसीत् ?
उत्तरम्
सप्तविषयाः स्वीकृता आसन् ।

इतरप्रश्नाः

I. वेदगणितस्य षोडश सूत्राणां सङ्ग्रहं कुरुत ।

1. एकाधिकेन पूर्वेण
2. निखिलं नवतः चरमं दशतः ।
3. ऊर्ध्वतिर्यग्भ्याम्
4. परावर्त्य योजयेत् ।
5. शून्यं साम्यसमुच्यते
6. आनुरूप्ये शून्यमन्यत् ।
7. सङ्कलन-व्यवकलनाभ्याम्
8. पुरणापूरणाभ्याम् ।
9. चलनकलनाभ्याम्
10. यावदूनम् ।
11. व्यष्टिसमष्टिः
12. शेषाप्यङ्केन चरमेण ।
13. सोपान्त्यद्वयमन्त्यम्
14. एकन्यूनेन पूर्वेण
15. गुणितसमुच्चयः
16. गुणकसमुच्चयः

II. वेदगणितस्य उपसूत्राणि कानि? लिखत ।

उपसूत्राणि

1. आनुरूपेण
2. शिष्यते शेषं सः ।
3. आद्यमाद्येनान्त्यमन्त्येन
4. केवलैः सप्तकं गुण्यात् ।
5. वेष्टनम्
6. यावदूनं तावदूनम् ।
7. यावदूनं तावदूनीकृत्य वर्ग च योजयेत् ।
8. अन्त्ययोर्दशकेऽपि ।
9. अन्त्ययोरेव
10. समुच्चयमगुणितः
11. लोपनस्थापनाभ्याम् ।
12. विलोकनम् ।
13. गुणितसमुच्चयः समुच्चयगुणितः ।
14. ध्वजाङ्कः ।

पीठिका
भारतस्य वैज्ञानिक परम्परा अतिविशिष्टा अस्ति । गणितविषये भारतस्य योगदानं असदृशं वर्तते । शून्यान्वेषणप्राज्ञाः भारतीयाः एव । आर्यभटभास्कर-वराहमिहिरादयः गणितज्ञाः सुप्रसिद्धाः । आधुनिकेषु गणितेज्ञेषु श्री श्री ‘श्री भारतीकृष्णतीर्थस्वामि महात्मानः अपि अन्यतमः ।

The Indian scientific heritage is very distinctive. Our ancient personalities have achieved remarkable success in their research works. In the field of mathematics, Indians invented ‘zero’ number for the first time ever. Among such personalities Aryabhata, Bhaskaracharya, Varahamihira etc. became very popular and Sri Sri Sri Bharathikrishnateertha is also one such personality who is as famous as mathematician as them all.

वेदगणितज्ञः Summary in Kannada

वेदगणितज्ञः Summary in English

Great mathematician Swamiji was born on 14th March 1884 in Tinnaveli, a village of Tamilnadu. He was named as ‘Venkataramana’ by his father. He was very clever from his childhood. He studied the Sanskrit language by his Guru Shreevenkata rajashastry with great involvement. He was honoured by Madras Sanskritha Sangha with the title “Saraswathi’for his immense knowledge and skills. Later, he joined the ‘American Science College’. Mumbai centre for his postgraduate studies. He studied maths-Sanskrit-history-philosophy-English-science and Vedic philosophy with great interest and he completed his degree education in first class.

After completing his studies, he began his teaching career as Professor in “Rashtriya Mahavidyalaya’ at Rajamahendri city. Later in the year 1919, he took ‘Sanyasashrama. Then onwards he was popularly known as Sri Sri Sri Bharthi Krishnateertha Swamiji. He performed penance, by this he attained the knowledge of Vedic mathematics. He inspired by this to wrote Vedic mathematics on the basis of Atharvaveda and maths. By this one can solve the mathematical problems. In the year 1948, he went to America and delivered spiritual upanyasams in many universities of America on Vedic maths, culture and Sanskrit. By this, he was famous as ‘Second Vivekananda’. He attained eternal bliss in the year 1960 (2-2-1960)

वेदगणितज्ञः Summary in Sanskrit

सारांशः
गणितज्ञः स्वामिवरेण्यः क्रि. श. 1884 तमे वर्षे मार्च् मासस्य 14 दिनाङ्के तमिळुनाडुराज्यस्य तिन्नवेलि ग्रामे अजायत । अस्य वेङ्कटरमणः’ इति नामधेयः अभवत् । एषः बाल्यादेव मेधावी आसीत्। गुरोः श्री वेङ्कटराजशास्त्रिणः सकाशात् संस्कृतं सम्यग् अधीतवान्। एतस्य पाण्डित्यं दृष्ट्वा मद्रास् संस्कृतसङ्गः ‘सरस्वती’ इति उपाधिना सत्कारमकरोत् । अनन्तरं पदवीशिक्षणं समाप्य अमेरिका विज्ञान महाविद्यालयस्य मुम्बयिकेन्द्रे स्नातकोत्तर परीक्षा स्वीकृत्य गणितं-संस्कृतम्-इतिहास-दर्शनम्-आङ्ग्लभाषा विज्ञान-तत्वज्ञानम् इति आहत्य सप्तविषयेषु उन्नतश्रेण्याम् उत्तीर्णः अभवत् । अध्ययनानन्तरं राजमहेन्द्रिनगरे राष्ट्रियमहाविद्यालये प्राध्यापकः अभवत् ।

अनन्तरं क्रि.श. 1919 तमे वर्षे सन्यासाश्रमं स्वीकृतवान् । तदारभ्य श्री श्री श्री भारतीकृष्णतीर्थस्वामि महाभागः इति प्रथितः । एतस्य ध्यानावस्थायां वेदगणितस्य सूत्राणां साक्षात्कारः अभवत् । एषः अथर्ववेदेषु गणितविषये स्थितान् शब्दान् उपयुज्य षोडशमुख्यसूत्राणां संशोधनमकरोत् । क्रि.श. 1948 तमे वर्षे अमेरिकाविश्वविद्यालयेषु वेदगणितः-अध्यात्म-संस्कृत-संस्कृति विषये च उपन्यासं कृत्वा ‘द्वितीय विवेकानन्दः’ इति प्रसिद्धि प्राप्तः । एतादृशः महापुरुषः क्रि.श. 1960 तमे वर्षे फेब्रवरिमासस्य द्वितीयदिनाङ्के परधाम प्राप्नोत्।

Students can Download Sanskrit Lesson 16 आत्मविडम्बनम् Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 16 आत्मविडम्बनम्

आत्मविडम्बनम् Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत :

प्रश्न 1.
कालिदासेन विरचिते द्वे महाकाव्ये के ?
उत्तर:
रघुवंशम्, कुमारसम्भवम् च इति द्वे कालिदासेन विरचित महाकाव्ये ।

प्रश्न 2.
शिवस्य वसु केन निवेदितम् ?
उत्तर:
शिवस्य वसु दिगम्बरत्वेन निवेदितम् ।

प्रश्न 3.
के न योगमर्हतः ?
उत्तर:
कलहंसलक्षणं वधू दुकूलं तथा शोणितबिन्दुवर्षि गजाजिनम् एते द्वे न योगमर्हतः।

प्रश्न 4.
कः भीमरूपः अस्ति?
उत्तर:
शिवः भीमरूपः अस्ति ।

प्रश्न 5.
मन्दाः किं द्विषन्ति ?
उत्तर:
मन्दाः महात्मनां चरितं द्विषन्ति ।

II. यथानिर्देशं लिखत :

प्रश्न 1.
न रत्नमन्विष्यति मृग्यते हि तत् ।
कः पाठः ? कः अवदत् ? अत्र रत्नं का?
उत्तर:
आत्मविडम्बनम् इति पाठः । वुटुः अवदत् । अत्र रत्नं पार्वति ।

प्रश्न 2.
तवानुवृत्तिं न च कर्तुमुत्सहे ।
कः पाठः ? कः अनुवृत्तिं कर्तुं न उत्सहते? काम् अवदत् ?
उत्तर:
आत्मविडम्बनम् इति पाठः वटुः अनुवृत्तिः कर्तुं न उत्सहते । पार्वतीम् अवदत् ।

प्रश्न 3.
तदस्ति किं व्यस्तमपि त्रिलोचने ?
कः पाठः ? कः अवदत् ? काम् अवदत् ?
उत्तर:
आत्मविडम्बनम् इति पाठः । वटुः अवदत् । पार्वतीम् अवदत् ।

III. रिक्तस्थानं पूरयत ।

1. परशिवः पार्वत्या समीपं  __________ रूपेण आगतवान् । (वटु)
2. दिगम्बरत्वेन निवेदितं ____________ । (वसु)
3. पार्वत्याः प्रसूति ____________ कुले अभवत् । (प्रथमस्य वेधसः)
4. पार्वत्याः पितुः प्रदेशा ____________ भूमयः. । (देव)
5. पार्वती ____________ पतिम् आप्तुम् इच्छति । (परशिवं)

IV. सम्यक् योजयत ।

१. वर्णी – 1. चन्द्रः
२. पितृसद्य – 2. पिनाकी
३. कलावान् – 3. पार्वती
४. वृषराजकेतनः – 4. श्मशानम्
५. दाक्षायणी – 5. वटुः
उत्तरम्
१ – 5, २ – 4, ३ – 1, ४ – 2, ५ – 3

V. पर्यायपदानि लिखत ।

1. प्रसूतिः = जननम्
2. वपुः = शरीम्
3. अनुवृत्तिः = अनुसरणम्
4. अहिः = सर्पः
5. आजिनम् = चर्म
6. शोणितम् = रक्तम् ।

VI. वाक्ये योजयत ।

1. अलम् = साहसेन अलम् ।
2. वृथा = छात्राणां परिश्रमः वृथा न भवति ।
3. यदि = छात्रः यदि न पठति तर्हि अनुत्तीर्णः भवति ।
4. सम्प्रति = सम्प्रति जनाः अलसाः सन्ति ।

VII. सन्धिं कृत्वा नाम लिखत ।

1. गज + अजिनम् = गजाजिनम् – सवर्णदीर्णसन्थिः ।
2. प्रदेशाः + तव = प्रदेशास्तव – विसर्गसन्धिः ।
3. यत् + बाल = यद्वाल – जशात्वसन्धिः ।
4. अथवा + इति = अथवेति – गुणसन्धिः ।
5. दिक् + अम्बरः = दिगम्बरः – जशत्वसन्धिः ।

VIII. लिङ्ग -विभक्ति-वचनानि लिखत ।

1. पिनाकिन: – पुंलिङ्गः – षष्ठीविभक्तिः – एकवचनम्
2. तस्मात् – पुं/नपुंसकलिङ्गः – पञ्चमीविभक्तिः – एकवचनम्
3. पापभाक् – पुंलिङ्गः – प्रथमाविभक्तिः – एकवचनम्
4. वपुः – नपुंसकलिङ्गः – प्रथमा/द्वितीयाविभक्तिः – एकवचनम्

IX. समस्तपदं विलिख्य समासनाम लिखत ।

1. देवानां भूमयः = देवभूमयः – षष्ठी तत्पुरुषसमासः ।
2. गजस्य अजिनम् = गजाजिनम् – षष्ठी तत्पुरुषसमासः ।

X. लघूत्तरं लिखत :

प्रश्न 1.
परमार्थत: शिव: कथम् अस्ति?
उत्तर:
परमार्थतः शिवः दरिद्रः सन् ऐश्वर्याणाम् उत्पत्तिस्थानम् अस्ति ।
श्मशाने दृष्टः अपि त्रिलोकनाथः, भीमरूपः अपि मङ्गलकरः वर्तते।

प्रश्न 2.
तपः फलं किम् किम् ?
उत्तर:
श्रेष्ठर्वशे जननम्, सौन्दर्यम्, सम्पत्, सुखम्, स्वर्गम्, इत्यादयः तपः फलम् अस्ति ।

इतरप्रश्नाः

प्रश्न 1.
कालिदासस्य देशकालादि विषये लिखत ।
उत्तर:
काव्यभागोऽयं कालिदासस्य “कुमारसम्भवम्” इति महाकाव्यस्य पञ्चमसर्गात् सगृहीतः । पर्वतराजस्य पुत्री पार्वती शिवमेव पतिरूपेण प्राप्तुं तपः चरति । तां परीक्षितुं शिवः वटुरूपं धृत्वा तपोवनमागत्य आत्मविडम्बनं करोति । तस्याः अचलप्रेम विदित्वा विवाहार्थं अनुमति दत्तवान् ।

प्रश्न 2.
अन्यलिङ्गरूपं लिखत ।
उत्तर:

1. वर्णी – वर्णिनी
2. कान्तिमती – कान्तिमान्
3. बधू – यर:
4. बाला – बालाः ।

पीठिका
काव्यभागोऽयं कालिदासस्य “कुमारसम्भवम्” इति महाकाव्यस्य पञ्चमसर्गात् सगृहीतः । पर्वतराजस्य पुत्री पार्वती शिवमेव पतिरूपेण प्राप्तुं तपः चरति । तां परीक्षितुं शिवः वटुरूपं धृत्वा तपोवनमागत्य आत्मविडम्बनं करोति । तस्याः अचलप्रेम विदित्वा विवाहार्थं अनुमति दत्तवान् ।

• कवि – काव्य विचारः ।
• कविः : कालिदासः
• कालः : प्राय. क्रि.श. प्रथमे, चतुर्थे, पञ्चमे वा शतके आसीत्।
• देशः : उज्जयिनि ।
• कृतयः रघुवंशम्, कुमारसम्भवम् इति द्वे महाकाव्ये ।
  मेघदूतम्, ऋतुसंहारम् इति द्वे खण्डकाव्ये ।
  विक्रर्मोर्वशीयम्, मालविकाग्निमित्रम्, अभिज्ञानशाकुन्तलं चेति त्रीणि नाटकानि ।
• प्रशंसा : रघुकविः उपमाकालिदासस्य इत्यादयः ।

This poem is taken from the fifth sarga of Kalidasa’s Kumarasambhavam’. Parvati, daughter of Himavaan, wanted to marry Lord Eshwara. So she started to do penance. Then Lord Shiva in the form of ascetic with Brahminic lustre entered the penance-forest to test Parvathi’s desire. At that time he desirous to say something fault about himself (Shiva). At the end he knew the pure love of Parvati and wish to marry her.

आत्मविडम्बनम् Summary in Kannada

आत्मविडम्बनम् Summary in English

Your birth is in the family of Brahma. The body is as if it were the manifestation of the collected beauty of the three worlds. The happiness of affluence need not be sought after by thee, thine youth is fresh. Say what blessings, other than these, can be the reward of penance?

If thou are seeking heaven, the effort is in vain, since the regions of thy father are the land of Gods. And if thou wants to desire a suitable husband, cease from they austerities. For a jewel is sought after has not to seek.

Then Shiva in the disguise of a Brahmachari said – I know Shiva, but you are trying to him only again and again. He is not desiring to give permission to you. Thinking that he is interested in an inauspicious matter.

O! Parvati, you are showing your interest in the essenceless thing, because you think deeply. How can it be possible that (which) your hand adorned with vivahasutra (marriage thread) with the hand of Shiva, who tied his hand with a serpent? How can your hand tolerate with Shiva’s hand? (at the time of paanigrahana).

You think deeply. Do these two things go with one another any time? Indeed the saree of the bride is the silk saree which has the pictures of swans in them and that of the bridegroom is the hide of the elephant which has the blood dropping from that.

These two things got the worst position because seeks a husband in Parashiva. First one is Chandra’s sixteenth Kala (form) and the second one is you (Parvati) the lustre of the eye like of the universe.

Oh Parvati, who has the eyes like that of a deer, are there any qualities in Shiva which are essential for a bridegroom? Are there beauty and handsomeness in him which are expected by a damsel – no, that is not at all found in him. His body is ugly with the ugly eyes and nobody knows where he was born. Indeed his richness would be understood by his being Digambar only.

And him she thus addressed – Indeed thou, dost not know Shiva alright, since thou talkest thus to me. The dull-witted find fault the course of life of the magnanimous, which is not in common with that of other people, and the motive of which is difficult to divine.

Being himself poor, he is the origin of the wealth. Living in the cremation ground, he is the Lord of the three worlds. Being of terrible form he is still called Shiva. None are there who know the Trident holder for what he really is.

O friend, stop this boy who seems desirous of saying something. Not only he who talks ill of the mighty but also he who listens to him is a sinner.

Or rather, I will go from this place, so saying the maiden with the bark garment slipping from her bosom, started and the bullemblemed God, assuming his own form, held her hand with a smile.

आत्मविडम्बनम् Summary in Sanskrit

सारांशः

1. हिरण्यगर्भब्रह्मणः वंशे तव जननम् । त्रिलोकसौन्दर्यम् इव तव वपुः । सम्पत्सुखं त्वया न अन्वेषणीयम् । नवतारुण्यं वर्तते । अतः परं तपः फलं किं स्यात् ? कथय । इति वटुः पार्वती पृच्छति।

2. स्वर्ग यदि कामयसे तर्हि तव श्रमस्तु निष्फलः । यतः तव पितः प्रदेशः एव देवतानां वासस्थानानि । यदि वरं प्रार्धयसे तत्रापि तपः नावश्यकम्, यतः रत्नं स्वतः आत्मन: क्रेता कः इति न मृग्यते । क्रेता एव तत् अन्विष्यते ।

3. अनन्तरं ब्रह्मचारी उवाच- महेश्वरं अहं जानामि । पुनरपि त्वम् ईश्वरकामा एव भवसि । अमङ्गलाभ्यासरतिम् इति विचिन्त्य तव अनुसरणं कर्तुं न उत्सहे ।

4. असारवस्तुनि हठपरे पार्वति, आबद्धविवाहहरस्तसूत्रः तव अयं करः, कङ्कणरूपेण भूषणीकृतसर्पण शिवस्य हस्तेन, तत् प्रथम पाणिग्रहणं कथं सहिष्यते?

5. कलहंसलक्षणं नवोढाया: चीनांशुकम् । रक्तबिन्दून् वर्षत् हस्तिचर्म च इमे द्वे कदापि यदि योगम् अर्हतः इति अधुना त्वमेव पर्यालोचय ।

6. परशिवस्य प्राप्तिकामनया संप्रति द्वयं शोचनीयतां गतम् । प्रथमं सा कान्तिमती चन्द्रस्य षोडशी कला, द्वितीयं जगतः लोचनचन्द्रिका त्वम् (पार्वती)

7. शिवस्य शरीरं विरूपाक्षं । तस्य जन्म न ज्ञातम् । यतः शिवः दिगम्बरः ततः एव तस्य ऐश्वर्यं विज्ञातम् । हे सुन्दरि वरेषु ये अंशाः काझ्यन्ते त्रिलोचने तेषु एकोऽपि दृश्यते किम् ?

8. पार्वती ब्रह्मचारिणं उवाच – यथार्थतः त्वं शिवं न जानासि। नूनं यतः शिवविषये एवं कथयसि । न जनसाधारणम् ऊहातीतकारणं च महात्मनां चरितम् । उपरिज्ञानात् महात्मनां चरितं मन्दबुद्धयः दूषयन्ति।

9. शिवः दरिद्रः सन् ऐश्यर्याणां उत्पत्तिस्थानम् एव । श्मशाने दुष्टः अपि त्रिलोकनाथः । भीमरूपः अपि मङ्गलकरः इति वर्ण्यते । अतः पिनाकिनः हरस्य यथार्थस्य भावस्य ज्ञातारः न सन्ति ।

10. हे सखि, स्फुटितोत्तराधरः ब्रह्मचारी किञ्चित् भूयः वक्तुम् इच्छति । अयं निवार्यताम् । य: पूज्यानां निन्दति, न केवलं सः पापी, तेन सह यः भाषणं करोति सः अपि पापभाक् भवति ।

11. अथवा अन्यत्र यास्यामि इति वदन्ती सा पार्वती एव चलितवती । चलनस्य वेगवशात् तस्याः उत्तरीयत्वेन धारितं वत्कलम् ईषद् सस्तम्। तदा शिवः हसन् निजरूपमाक्षित्य तस्याः पाणिं गृहीतवान् ।

Students can Download Sanskrit Lesson 15 सिद्धिक्षेत्रम् Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 15 सिद्धिक्षेत्रम्

सिद्धिक्षेत्रम् Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत :

प्रश्न 1.
लयाधिकारी कः ?
उत्तरम्
लयाधिकारी शिवः ।

प्रश्न 2.
आदिचुचनगिरि क्षेत्रस्य प्रधानभूतः देवः कः ?
उत्तरम्
आदिचुचनगिरि क्षेत्रस्य प्रधानभूतः देवः श्री गङ्गाधरेश्वरः ।

प्रश्न 3.
आदि चुञ्चनगिरि वने को असुरौ आस्ताम् ?
उत्तरम्
आदिचुञ्चनगिरि वने चुक्षुः कञ्चश्चेति द्वौ असुरौ आस्ताम् ।

प्रश्न 4.
आदिचुञ्चनगिरिः कुत्रास्ति?
उत्तरम्
आदिचुञ्चनगिरिः कर्णाटकराज्ये मण्ड्यमण्डले नागमङ्गलपत्तनस्य समीपे अस्ति ।

II. रिक्तस्थानं पूरयत ।

1. क्षेत्रमिदं _________ इति प्रसिद्धमस्ति । (सिद्धिक्षेत्रम्)
2. _________ नदी दक्षिणागङ्गा इति प्रसिद्धा । (कावेरी)
3. भारतदेशस्य उत्तरभागे स्थितं भाग ____________ इति कथयन्ति । (आर्यावर्तः)
4. कालभैरवेश्वरस्य दक्षिणे पार्श्वे __________ अस्ति । (मालविकादेव्याः)

III. अन्यलिङ्गपदं लिखत ।

1. अस्य – अस्याः ।
2. रमणीयः – रमणीया ।
3. अयम् – इयम् ।
4. सः – सा ।

IV. सन्धिं कृत्वा सन्धिनाम लिखत ।

1. अत्र + एव = अत्रैव – वृद्धिसन्धिः ।
2. रमणीये + अस्मिन् = रमणीयेऽस्मिन् – पूर्वरूपसन्धिः ।
3. को + अपि = कोऽपि – पूर्वरूपसन्धिः विसर्गसन्धिश्च ।
4. इति + आदिदेश = इत्यादिदेशः – यण्सन्धिः ।

V. पुरुषत्रये लिखत ।

1. अस्ति = लट्लकारः, परस्मैपदी, भू धातुः
प्र. पुरुषः – अस्ति – स्तः – सन्ति
म. पुरुषः – असि – स्थ: – स्थ
उ. पुरुषः – अस्मि – स्वः – स्मः

2. अस्ति = लट्लकारः, परस्मैपदी, भू धातुः
प्र. पुरुषः – अभवत् – अभवताम् – अभवन्
म. पुरुषः – अभवः – अभवतम् – अभवत
उ. पुरुषः – अभवम् – अभवाव – अभवाम्

3. गच्छतु- लोट्लकारः, परस्मैपदी, गम् धातुः
प्र. पुरुषः – गच्छतु/गच्छतात् – गच्छताम् – गच्छन्तु
म. पुरुषः – गच्छ/गच्छतात् – गच्छतम् – गच्छत
उ. पुरुषः – गच्छनि – गच्छाव – गच्छाम

VI. संयोज्य लिखत ।

अ – आ
१. मालविकादेवी – 1. वृक्षः
२. हासननगरे – 2. परशिवः
३. लयाधिकारी – 3. आदिचुञ्चनगिरिमहाविद्यालयः
४. शाल्मली – 4. मालम्मा
उत्तरम्
१ – 4, २ – 3, ३ – 2, ४ – 1

VII. इतरवचनरूपाणि लिखत ।

1. तपः – तपसी – तपांसि
2. तस्मिन् – तयोः – तेषां
3. अभवत् – अभवतां – अभवन्
4. शोभते – शोभेते – शोभन्ते

VIII. लघूत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
पुराणरीत्या आदिचुचनगिरेः का कथा भवति ?
उत्तरम्
एकदा लयाधिकारी परशिवः सिद्धयोगिरूपधारी भूत्वा ‘चुञ्चनकट्टे’ इति प्रदेशम् आगतः । कावेरी तटे तपः प्रारभत । तदा रावणेनापहतां सीतां अन्वेष्यमाणौ रामलक्ष्मणौ तत्र आगतवन्तौ तौ शिवस्तुतिं अकुरुताम् । स्तुत्या सन्तुष्टः परशिवः तौ अनुगृहीतवान् इति पुराणेषु उक्तम् अस्ति ।

IX. दीर्घ उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
‘आदिचुचनगिरिः’ इति नाम कथं प्रथितम् अभवत्?
उत्तरम्
The following is the story about this place in the Purana. Once Lord Shiva came here to perform penance for the welfare of the three worlds. He sat in penance on the banks of the river Kaveri near Chunchanakatte place. Rama and Lakshmana came there in search of Seetha. They saw Lord Shiva there and prayed to him. Lord Shiva having pleased by their stotra and blessed them. According to a tale story – two cruel beings (rakshasas) by the name ‘Chunchu and Kancha’ were giving trouble to the sages. So they took shelter in the lotus feet of Shiva. Lord Shiva killed both the Rakshasas. So this place was famous as ‘Chunchanagiri’.

इतरप्रश्नाः

I. पर्यायपदं लिखत ।

1. पवित्रम् = पावनम्
2. प्रसिद्ध = प्रख्यातः
3. सदा = सर्वदा
4. लयः = नाशः

II. विरुद्धार्थकपदं लिखत ।

1. आगतः × निर्गतः
2. स्तुतिः × निन्दा
3. असुरः × सुरः
4. उत्तरः × दक्षिणे

पीठिका
भारतदेशस्य उत्तरभागे काशी, अयोध्या, मथुरा, बदरी, केदारदीन च पुण्यक्षेत्राणि विराजन्ते । दक्षिणभारते अस्माकं कर्नाटक राज्ये गोकर्णः, उडुपि, धर्मस्थलं इत्यादीनि पवित्रस्थानानि विराजन्ते । एतादृशपुण्यक्षेत्रेषु ‘आदिचुचनगिरिः’ सिद्धिक्षेत्रमिति प्रथितम् ।

India is a sacred land of pilgrim centres. Northside of Vindhya mountain is called as ‘Aryavartha’. In the northern part of India, there are famous pilgrim centres like Kaashi, Ayodhya, Mathura, Badari and Kedar. In the south in our Karnataka state – Gokarna, Udupi, · Dharmasthala are the famous pilgrim places. Among these ‘Aadhichunchanagiri’ is an extraordinary pilgrimage. This place is also known as ‘Siddikshetra’.

सिद्धिक्षेत्रम् Summary in Kannada

सिद्धिक्षेत्रम् Summary in Sanskrit

सारांश:
पवित्रक्षेत्रमिदं ‘आदिचुञ्चनगिरिः’ कर्णाटकराज्ये मण्ड्यमण्डले नागमङ्गलपत्तनस्य समीपे विराजते । उन्नतगिरियुक्तं क्षेत्रमिदं चन्दनादिवृक्षः परिवृते परिसरे विराजते । अत्र बने मयूरादयः प्राणिपक्षिणः तथा वनस्पतयः सुगन्धपुष्पलताः दृश्यन्ते । वनमिदं ‘मयूरवनम्’ इति प्रसिद्धम् । इदं क्षेत्रं पुराणप्रसिद्धमपि भवति । एक्दा परशिवः सिद्धयोगिरूपधारी भूत्वा । ‘चुचनकट्टे’ प्रदेशम् आगतः । तत्र कावेरीतीरे तपः आरभत । तदा सीता अन्वेष्यमाणौ रामलक्ष्मणौ आगतवन्तौ । तौ शिवस्तुतिं अकुरुताम् । स्तुत्या सन्तुष्टः शिवः तौ अनुगृह्य तप: ताप्तुं चुञ्चनगिरिक्षेत्रं अगच्छत् । जनपदानां कथानुसारेण यदा परशिवः चुञ्चनगिणि अरण्ये ध्यानस्थः अभवत् दतदा तत्र चुञ्चः कञ्चश्येति द्वावसुरौ निवसन्तौ आस्ताम् । एतयोः असुरयोः हिंसाम् असहमानाः ऋषिगणाश्च ईश्वरं प्रार्थितवन्तः । तदा सः सिद्धयोगी तौ असुरौ जघान । एवम् आदौ चुञ्चासुरस्य निवयासात् क्षेत्रमिदं ‘आदिचुञ्चनगिरिः’ इति प्रथितमभवत् ।

अत्र अनेके देवालयाः शोभन्ते । तेषु गङ्गाधरेश्वरः, मल्लेख्वरः, कालभैरवेश्वरः, मालाम्बिका इत्यादयः प्रमुखाः । प्रतिवर्षमत्र रथोत्सव: बैभवेन प्रचलति । कालभैरवेश्वरदेवालयः इदानी क्षेत्राध्यक्षाणां श्री बालगङ्गाधारनाथमहास्वामिनां परिश्रमेण बृहन्मन्दिरं निर्मितमस्ति । प्रतिदिनं सहस्राधिकाः जनाः आत्रागच्छन्ति । अस्य क्षेत्रस्य मठस्य शिक्षणसंस्ता: कर्णाटकराज्ये अनेकग्रामेषु नगरेषु च विद्यन्ते । संस्कृतस्य प्रसारार्थं प्रचारार्थञ्च श्रीमठद्वारा श्रीकालभैरवेश्वर संस्कृतवेद-आगममहाविद्यालयः, स्थापितः । हासननगने श्री आदिचुञ्चनगिरि संस्कृतमहाविद्यालयः स्थापितः वर्तते । एवं संस्कृतस्य पोषणार्थं स्वामिभिः प्रदत्तं योगदानम् अद्वितीयमस्ति।

सिद्धिक्षेत्रम् Summary in English

‘Adichunchanagiri’ is an extraordinary pilgrim centre of Karnataka. It is situated near Nagamangala city of Mandya district. It is surrounded with the mountain which is full of sandalwood and other precious trees. Plenty of animals and birds are living in the nearby forest. Plenty of peacocks can find in that area. So this place is also called as ‘Mayoora Vanam’ (peacock garden) by the Government of Karnataka.

The following is the story about this place in the Purana. Once Lord Shiva came here to perform penance for the welfare of the three worlds. He sat in penance on the banks of the river Kaveri near Chunchanakatte place. Rama and Lakshmana came there in search of Seetha. They saw Lord Shiva there and prayed to him. Lord Shiva having pleased by their stotra and blessed them. According to a tale story – two cruel beings (rakshasas) by the name ‘Chunchu and Kancha’ were giving trouble to the sages. So they took shelter in the lotus feet of Shiva. Lord Shiva killed both the Rakshasas. So this place was famous as ‘Chunchanagiri’.

Many temples are situated in this place. Important temples are Gangadhara, Malleshwara, Kaalabhairava and Malambikadevi. At the time of yearly Rathotsava (chariot festival), thousands of devotees will take part in the Rathotsavam. Sri Kalabhairaveshwara temple is renovated by His Holiness Sri Balagangadharanatha Swamy who is the president of the pilgrimage.

Plenty of educational institutions of Adichunchanagiri Mutt were established in the villages and the urban of Karnataka. Not only that Sri Kalabhairaveshwara Samskrutha and Agama Paathashala was started for Samskrutha education. Sri Adichunchanagiri College of Hassan also famous for teaching Samskrutha. Like this, His Holiness Sri Balagangadharanatha Swamy is the model for everyone to do welfare.

Students can Download Sanskrit Lesson 14 कारकाणि विशेषव्या-करणांशाश्च Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 14 कारकाणि विशेषव्या-करणांशाश्च

कारकाणि विशेषव्या-करणांशाश्च Questions and Answers, Summary, Notes

पीठिका
यत् क्रियान्वयी तत् कारकम्’ । यत् सुबन्तं वाक्ये क्रियया सह अन्वयं प्राप्नोति तत् कारकम् । कारकेषु षट् भेदाः सन्ति ।

Karaka (syntax) is that which governs the verbs. That which makes action is called as karaka. The karaka is of six kinds.

उदाहरणम्

विशेषव्याकरणांशाः
विभक्तिः द्विविधा कारकविभक्तिः, उपपदविभक्तिश्चेति । केषाञ्चन अव्ययानां योगे नामपदानां विभक्तिपरिवर्तनं भवति । इदमेवउपपदविभक्तिः इति कथ्यते । उपपदविभक्तिरेव विशेषव्याकरणांश: इत्यभिधीयते ।

Cases (Vibhakti) are two kinds, they are karaka and up pada. When the indeclinables (Avyaya) are used in a sentence, then the case of the noun will be changed. This is called उपपद. उपपदs are also called as विशेषव्याकरणांश’s.

१. अभितः, परितः, उभयतः, प्रति इत्यादीनां अव्ययानां योगे तत्सम्बद्धं पदं द्वितीयाविभक्त्यन्तं भवति ।
When the indeclinables – अभितः, परितः, उभयतः, and प्रति are used in a sentence, then the noun will be in द्वितीयाविभक्त्यन्तं ।

उदा :

• कृष्णं अभितः गोपिकाः नृत्यन्ति ।
• शाला परितः मार्गाः सन्ति ।
• नगरेषु मार्गम् उभयतः आपणानि सन्ति ।
• कौसल्या विद्यालयं प्रति गच्छति ।

२. ‘सह, साकम्, समम्, सार्धम्, अलम् ऐतषां योगे तत्सम्बद्धं पदं तृतीयाविभक्त्यन्तं भवति ।
सह-साकम्-समम्-सार्धम्-अलम् तृतीयाविभक्ति ।
सह, साकम्, समम्, सार्धम् When these indeclinables are used in a sentence, then the noun will be in तृतीयाविभक्त्यन्तं।

उदाहरणम्

• रामेण सह / साकम् / समम् / सार्धम् सीता वनम् अगच्छत्।
• अलं विवादेन ।

३. नमः, स्वस्ति, स्वहा इत्यादीनां योगे तत्सम्बद्धं पदं चतुर्थीविभक्त्यन्तं भवति ।
When the word is used in a sentence, then the noun will be in नमः-स्वस्ति-स्वाहा or चतुर्थीविभक्ति ।

उदाहरणम्

• श्रीनिवासाय नमः ।
• मित्राय स्वस्ति ।
• इन्द्राय स्वाहा ।

४. प्राक्-बहिः आरभ्य इत्यादीनां योगे तत्सम्बद्धं पदं पञ्चमी विभक्त्यन्तं भवति ।
When these indeclinables प्राक् – बहिः आरभ्य are used in a sentence, then the noun will be in पञ्चमीविभक्ति ।

४. ‘विना’ इति अव्ययस्य योगे द्वितीया, तृतीया, पञ्चमीविभक्त्यन्तं वा भवति।
When the word ‘विना’ is used in a sentence, then the noun will be in द्वितीया-तृतीया or पञ्चमीविभक्ति ।

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
कारकं नाम किम् ?
उत्तरम्
यत् क्रियया सह अन्वयं सम्बन्धं प्राप्नोति तत् कारकम् ।

प्रश्न 2.
का विभक्तिः कारकं न भवति ?
उत्तरम्
षष्ठीविभक्तिः कारकं न भवति ।

प्रश्न 3.
‘विना’ इति अव्यययोगे का: विभक्त्यः भवन्ति ?
उत्तरम्
‘विना’ इति अव्यययोगे द्वितीया-तृतीया अथवा पञ्चमी विभक्त्यः भवन्ति ।

II. वाक्यदोष परिहरत ।

प्रश्न 1.
भोजनस्य प्राक् हस्तपादौ प्रक्षालय ।
उत्तरम्
भोजनात् प्राक् हस्तपादौ प्रक्षालय ।

प्रश्न 2.
नगरस्य अभितः ग्रामाः सन्ति ।
उत्तरम्
नगरं अभितः ग्रामाः सन्ति ।

प्रश्न 3.
मित्रं स्वस्ति ।
उत्तरम्
मित्राय स्वन्ति ।

प्रश्न 4.
तक्रस्य विना भोजन नास्ति ।
उत्तरम्
तर्कविना भोजनं नास्ति ।

III. चतुर्थपदं लिखत ।

1. चतुर्थी – सम्प्रदानम् : सप्तमी- अधिकरण ।
2. कर्मकारकम् – द्वितीया : अपादानम् – पञ्चमी ।
3. नमः – चतुर्थीविभक्तिः : सार्धम् – तृतीयाविभक्तिः ।

IV. वाक्यं रचयत ।

1. परितः = शालां परितः वृक्षाः सन्ति ।
2. सह = कृष्णेन सह राधा आगच्छति ।
3. बहिः = गृहात् बहिः उद्यानं वर्तते ।
4. नमः = श्री आञ्जनेयाय नमः ।

V. अत्र कारकाणि निर्दिशत ।

1. भीमः बकासुरं हन्ति ।
भीमः = कर्तृकारकम्, बकासुरम् = कर्मकारकम्

2. सीता अशोकवने आसीत् ।
सीता = कर्तृकारकम्, अशोकवने = अधिकरणकारकम्

3. आकाशात् बृष्टिः भवति ।
आकाशात् = अपादानकारकम्, बृष्टिः = कर्तृकारकम्

4. सूर्याय अयं ददाति ।
सूर्याय = संप्रदानकारकम्, अर्घ्य – कर्मकारकम्

VI. लघूत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
कति कारकाणि सन्ति ? तानि कानि?
उत्तरम्
कारकाणि षट् । तानि – कर्तृकारकम्, कर्मकारकम्, करणकारकम्, संप्रदानकारकम्, अपादानकारकम्, अधिकरणकारकम्।

इतरप्रश्नाः

I. विभक्तीनां नामानि लिखत ।

1. प्रथमा विभक्तिः
2. संबोधन प्रथमा विभक्तिः
3. द्वितीया विभक्तिः
4. तृतीया विभक्तिः
5. चतुर्थी विभक्तिः
6. पञ्चमी विभक्तिः
7. षष्ठी विभक्तिः
8. सप्तमी विभक्तिः

Students can Download Sanskrit Lesson 13 मार्गस्थो नावसीदति Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 13 मार्गस्थो नावसीदति

मार्गस्थो नावसीदति Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत :

प्रश्न 1.
कस्य वने संस्कारः न क्रियते ?
उत्तरम्
सिंहस्य वने संस्कारः न क्रियते ।

प्रश्न 2.
नरः प्रत्यहं किं प्रत्यवेक्षेत ?
उत्तरम्
नरः प्रत्यहं आत्मनः चरितं प्रत्यवेक्षेत ।

प्रश्न 3.
पाणिः केन शोभते?
उत्तरम्
पाणिः दानेन शोभते ।

प्रश्न 4.
लक्ष्मी: कम् उपैति?
उत्तरम्
लक्ष्मी उद्योगिनं पुरुषसिंहम् उपैति ।

प्रश्न 5.
मुक्तिः कथं प्राप्यते ?
उत्तरम्
मुक्तिः ज्ञानेन प्राप्यते ।

II. सन्धिं कृत्वा नाम लिखत :

1. प्रत्यवेक्षेतः = प्रति + अवेक्षेत – यण्सन्धिः ।
2. नतादृशाः = न + एतादृशाः – वृद्धिसन्धिः ।
3. नावसीदति = न + अवसीदति – सवर्णदीर्घसन्धिः ।
4. विक्रमार्जितः = विक्रम + अर्जितः – सवर्णदीर्घसन्धिः ।

III. विग्रहवाक्यं विलिख्य समासनाम लिखत :

1. पुरुषसिंह = पुरुषः सिंहः इव – कर्मधारयसमासः।
2. पशुतुल्यम् = पशोः तुल्यम् – कर्मधारयसमासः ।
3. आत्मशक्त्या = आत्मनः शक्त्या – षष्ठी तत्पुरुषसमासः ।
4. मृगेन्द्रः = मृगाणां इन्द्रः – सप्तमी तत्पुरुषसमासः ।

IV. पर्यायपदानि लिखत ।

1. नरः = मनुष्यः
2. वर्त्म = मार्गम्
3. करः = हस्तः
4. मूर्खः = अज्ञः
5. मित्रम् = सुहृत्
6. गगनम् = आकाशः

V. दीर्धं उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
सुभाषितकारः चातकं संबोध्य किं वदति, तस्य सन्देश: कः?
उत्तरम्
O! friend, Chataka bird, please listen to me. There are plenty of clouds in the sky. But few of them only come down towards the earth with full of water. So be confident (faith) in your work.

इतरप्रश्ना:

I. विरुद्धार्थकपदं लिखत :

1. सत्पुरुषः × दुष्टः
2. स्वल्पम् × बहु
3. पण्डितः × मूर्खः
4. विनयः × अविनयः

पीठिका
‘सुभाषितम्’ नाम शोभनं भाषितम् । सुभाषितस्य सुवचनम्, सूक्तिः, इत्यपि नामान्तरमपि सन्ति । संस्कृतबाङ्मये बहूनि सुभाषितानि सन्ति । अस्मिन् पाठे प्रसिद्धानां कवीनां सूक्तिबिन्दवः प्रस्तूयन्ते ।

The Subhashita means, a good saying. In Sanskrit language many subhashitas are available in the kavyas. These subhashitas are called as Sookti, suvachanam etc., Good saying like the nectar of the famous poets are collected in this lesson.

मार्गस्थो नावसीदति Summary in Kannada

मार्गस्थो नावसीदति Summary in English

One should realise his acts every day like this – whether my actions are equal to the animals? or equal to the works of noblemen, because we should follow the way of noblemen.

Whether the way of noblemen is very difficult to follow, even then little (way) should follow, because the one who follows the way of noblemen will not be destroyed.

There are so many pleasant and unpleasant moments happening every day in the wicked men’s life. But these are all not happening in the life of noblemen, because they were living as sthitapragna (balance minded).

Wealth will attain only by those who work hard. Lazy people believe that money is the gift of God. One should work hard with self-confidence, without depending upon God’s grace. Participation is more important than achievement.

O! friend, Chataka bird, please listen to me. There are plenty of clouds in the sky. But few of them only come down towards the earth with full of water. So be confident (faith) in your work.

मार्गस्थो नावसीदति Summary in Sanskrit

सारांशः

1. मानव: प्रतिदिनम् – मम कार्य किं मृगैः समानम् अथवा किं सत्पुरुषैः सदृशं वर्तते ? इति आत्मनः चरितं पर्यालोचयेत् । यदि सजनानां मार्ग समग्रम् अनुसर्तुं न साथ्यं चेत्, स्वल्पमपि अनुसरेत् । किमर्थं चेत् सन्मार्गप्रवर्तकः न विनश्यति।

2. यदि सज्जनानां मार्ग समप्रम् अनुसतुं न साथ्यं चेत्, स्वल्पमपि अनुसरेत् । किमर्थं चेत् सन्मार्गप्रवर्तकः न विनश्यति।

3. सन्तोषकरसहस्रसत्रिवेशः तथा भयस्य शतसन्निवेशाः प्रतिदिनं मूर्खाणां सम्भवन्ति । किन्तु ज्ञानिनां न सम्भवन्ति । एते स्थितप्रज्ञाः सुखेन जीवन्ति ।

4. सिंहस्य कृते अरण्ये कोऽपि पट्टाभिषेकसंस्कारे न करोति। किन्तु सः स्वपराक्रमेण मृगराजस्य पदं प्राप्नोति ।

5. करः दानेन शोभते न तु कङ्कणेन । शरीरस्य शुद्धिः स्नानेन भवति न तु सुगन्धद्रव्य लेपनेन । सन्तोषः आदरेण भवति। आहारादि सत्कारेण न । मोक्षः आत्मज्ञेन भवति। परन्तु डम्बाचरेण न प्राप्यते ।

6. कार्यतत्परं सिंहवत् साहसिनं पुरुषं प्रति सम्पत् स्वयम् आगच्छति । दैवेने देयम् इति कुजनाः वदन्ति । अतः दैवभावनां परित्यज्य आत्मशक्त्या पुरुषप्रयत्नं कुरु । यत्ने कृते इष्टकार्यस्य सिद्धिः न भवति चेत् कोऽपि दोषः नास्ति ।

7. भोः बद्यस्य, चातक, सावधानतया श्रुणु । आकाशे बहवः मेघाः सन्ति । किन्तु सर्वं मेघाः भूमिं न सिञ्चयन्ति । अतः स्वाभिमानी भव ।

Students can Download Sanskrit Lesson 12 दीपावलिः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 12 दीपावलिः

दीपावलिः Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत :

प्रश्न 1.
सर्वेभ्यः अतिसन्तोषदायकः उत्सवः कः?
उत्तरम्
दीपावलिमहोत्सवः सर्वेभ्यः अतिसन्तोषदायकः उत्सवः ।

प्रश्न 2.
दीपावलीपर्वणः तृतीयदिनं किमिति ख्यातम् ?
उत्तरम्
तृतीयदिनं बलिप्रतिपदिति ख्यातः ।

प्रश्न 3.
कदा धनलक्ष्मी पूजयन्ति ?
उत्तरम्
दीपावली महोत्सवस्य द्वितीयदिवसे अमवास्यायां धनलक्ष्मी पूजयन्ति।

प्रश्न 4.
सर्वत्र लक्षदीपोत्सवं कदा आचरन्ति ?
उत्तरम्
सर्वत्र कार्तिकमासे लक्षदीपोत्सवं आचरन्ति ।

प्रश्न 5.
बलिमहाराजः केन पाताललोकं प्रवेशितः ।
उत्तरम्
बलिमहाराजः वामनरूपधारिणा भगवता विष्णुना पाताललोकं प्रवेशितः ।

II. ‘आम्’ वा ‘न’ इति लिखत ।

प्रश्न 1.
द्वापरयुगे कृष्णः आसीत् ।
उत्तरम्
आम्

प्रश्न 2.
दीपावली पौर्णिमायां तिथौ भवति ।
उत्तरम्
न

प्रश्न 3.
त्रेतायुगे श्रीरामः आसीत् ।
उत्तरम्
आम्

प्रश्न 4.
दीपावलीदिने नूतनवर्षारम्भः भवति ।
उत्तरम्
न

III. वाक्यदोषं परिहरत ।

प्रश्न 1.
अस्य दिने मम जन्मोत्सवः भवति ।
उत्तरम्
अस्मिन् दिने मम जन्मोत्सवः भवति ।

प्रश्न 2.
भगवान् श्रीकृष्णेन नरकासुरः हतः ।
उत्तरम्
भगवान् श्रीकृष्णेन नरकासुरः हतः ।

प्रश्न 3.
वर्षे बहवः पर्वाणि जनाः आचरन्ति ।
उत्तरम्
वर्षेबहूनि पर्वाणि जनाः आचरन्ति ।

प्रश्न 4.
सर्वेऽपि उपविशति ।
उत्तरम्
सर्वेऽपि उपविशन्ति ।

IV. लिङ्ग-विभक्ति-वचनानि लिखत ।

1. प्रतिपदि..नपुंसकलिङ्गः – सप्तर्माविभक्तिः – एकवचनम्
2. पर्वणि…नपुंसकलिङ्गः – प्रथमाविभक्तिः – बहुवचनम्
3. भगवता – पुल्लिङ्गः – तृतीयविभक्तिः – एकवचनम्
4. मातरम् – स्त्रीलिङ्गः – द्वितीयाविभक्तिः – एकवचनम्

V. वाक्ये योजयत ।

1. एतानि = एतानि फलानि पक्वानि सन्ति ।
2. अस्माकम् = अस्माकं देशः भारतम् अस्ति ।
3. किल = दीपावलि उत्सवानां राजा किल ।
4. उत्सवः = नवरात्रि उत्सवः आश्वयुजमासे प्रभवति ।

VI. पर्यायपदानि लिखत ।

1. आचार्यः = गुरः
2. गृहम् = निलयम्
3. छात्रः = विद्यार्थी
4. श्रीकृष्णः = वासुदेवः

VII. विग्रहवाक्यं विलिख्य समासनाम लिखत ।

1. प्रजापीडकः = प्रजानां पीडकः – षष्ठी तत्पुरुषसमासः ।
2. समुद्रमथनम् = समुद्रस्यमथनम् – षष्ठी तत्पुरुषसमासः ।
3. दीपावलिः = दीपानां आवलिः – षष्ठी तत्पुरुषसमासः ।

VIII. दीर्घ उत्तर लिखत ।

प्रश्न 1.
दीपावलेः दिनत्रयं केन केन नाम्ना आचर्यते ?
उत्तरम्

प्रश्न 2.
कार्तिकमासस्य शुक्लप्रतिपदि सर्वे जनाः किमर्थं बलिं पूजयन्ति ?
उत्तरम्

प्रश्न 3.
दीपावलि महोत्सवस्य वैशिष्टयं विशदयत ।
उत्तरम्
Deepavali festival is an important festival among all the festivals. Deepavali is three day festival celebrated all over the country with grand style. This festival is starting from the fourteenth day of the Ashwayuja month till the Padya or first day of the Kaarthika month. On this day, shops and houses are lit with candles and lamps.

The first day of Deepavali is celebrated on the Amavasya day of Karthika month. People go to the temple of Mahalakshmi because Goddess Mahalakshmi appeared from Ksheerasamudra (Milky Ocean). So Lakshmi Devi is worshipped with great honour. In Tretayuga on this day, Lord Sriramachandra returned to Ayodhya after he killed Ravana. He returned to Ayodhya after fourteen years of exile.

The third day of Deepavali is called as Balipadyami. On this day, Lord Vishnu who was in the form of Vaamana sent Bali Chakravarthi to Paatala Loka. Lord Vaamana asked Bali for three feet of the place. On the twelfth day of Karthika month, people offer pooja to Tulasi plant under the gooseberry tree (Dhaatri tree). All take part in this festival without differentiation of religion and caste, feel happy.

इतरप्रश्नाः

I. उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
चान्द्रमानमासानां नामानि लिखत ।
उत्तरम्
चैत्रः, वैशाखः, ज्येष्ठः, आषाढ़ः, श्रावणः, भाद्रपदः, आश्वयुजः, कार्तिक, मार्गशिरः, पौषः, माघः, फाल्गुणः च ।

प्रश्न 2.
सौरमानमासानां नामानि लिखत ।
उत्तरम्
मेषः, वृषभः, मिथुनम्, कर्काटकः, सिंहः, कन्या, तुला, वृश्चिकः, धनुः, मकरः, कुम्भः, मीनः च ।

पीठिका
‘उत्सवप्रियाः मनुष्याः’ इति कालिदासः उक्तवान् । नवरात्रि, शिवरात्रि, ओणम्, विषु इत्यादयः अस्य देशस्य प्रमुखाः उत्सवाः । आवर्षं वयं यंकमपि उत्सवम् आचरमः । प्रमुख धार्मिक उत्सवेषु ‘दीपावली’ अन्यतमा।

India is the land of festivals. Holi, Dasara, Shivarathri, Ramaleela, Onam, Chitravishu are the important festivals of this nation. Throughout the year we are celebrating any one of the festivals. Among these religious festivals Deepavali is also one.

दीपावलिः Summary in Kannada

दीपावलिः Summary in English

Deepavali festival is an important festival among all the festivals. Deepavali is a three-day festival celebrated all over the country with grand style. This festival is starting from the fourteenth day of the Ashwayuja month till the Padya or first day of the Kaarthika month. On this day, shops and houses are lit with candles and lamps.

The first day of Deepavali is celebrated on the Amavasya day of Karthika month. People go to the temple of Mahalakshmi because Goddess Mahalakshmi appeared from Ksheerasamudra (Milky Ocean). So Lakshmi Devi is worshipped with great honour. In Tretayuga on this day, Lord Sriramachandra returned to Ayodhya after he killed Ravana. He returned to Ayodhya after fourteen years of exile.

The third day of Deepavali is called as Balipadyami. On this day, Lord Vishnu who was in the form of Vaamana sent Bali Chakravarthi to Paatala Loka. Lord Vaamana asked Bali for three feet of the place. On the twelfth day of Karthika month, people offer pooja to Tulasi plant under the gooseberry tree (Dhaatri tree). All take part in this festival without differentiation of religion and caste. feel happy.

दीपावलिः Summary in Sanskrit

सारांश:
दीपावलीमहोत्सवः सर्वमहोत्सवानां राजा । अतः एषः उत्सवः वैभवेन दिनत्रयं आचर्यते । अयमुत्सवः आश्वयुजमासस्य कृष्णचतुर्दशी टितादारभ्य कार्तिकमासस्य शुक्लप्रतिपद् यावत् सर्वत्र प्रचलति । अस्मिन् अवसरे जनाः स्वगृहणि गोमयेम् लिम्पन्ति । सर्वत्र सायं देवालयानां गृहाणां च पुरतः पंङ्कितबद्धान् घृतदीपान् तैलदीपान् वा प्राज्वालयन्ति ।

दीपावलेः प्रथमे दिवसः नरकचतुर्दशी इत्युच्यते । द्वापरयुगे एतस्मिन्नेव दिने सत्यभामसहितेन श्रीकृष्णेन प्रजापीडकः नरकासुरः हतः । बन्धितानां षोडशसहस्रं कन्यानां विमोचनं च कृतम् । द्वितीयदिवसे अमावास्यायां सर्वे धनलक्ष्मी पूजयन्ति । तस्मिन् दिने समुद्राप्रथनकाले क्षरसागरात् लक्ष्म्या: आविर्भावः अभवत् । त्रेतायुगे अस्मिन् दिने श्रीरमः रावण हत्वा अयोध्या प्रत्यगतः । तृतीयदिवसः बलिप्रतिपदिति ख्यातः । एतस्मिन् दिने त्रिपादपरिमितां भूमि याचमानेन वामनरूपर्धारिणा भगवता विष्णुना त्यागवीरः बलिमहाराजः पाताललोकं प्रवेशितः । अस्मिन् कार्तिकद्वादश्यं आन्तवृक्षसत्रिधौ तुलसीपूजां कुर्वन्ति।

Students can Download Sanskrit Lesson 11 समासः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 11 समासः

समासः Questions and Answers, Summary, Notes

पीठिका
पदानां संक्षेपः समासः । अर्थमनुसृत्य पदद्धयस्य अनेकेषां पदानां वा संक्षेपेण कथनं समासः भवति । समास्तस्य पदस्य विवरणं येन वाक्येन उच्यते तत् वाक्यं विग्रहवाक्यम्।

Compound words are formed by joining together two or more words so as to express various relations briefly. A brief form of the words is called samaasa. Thus the compound word is a single word that results from meaning. That sentence by which a compound word is explained is called vigraha vaakya.

1. द्विगु समास:- “सङ्ख्यपूर्वी द्विगुः । द्विगुरेकवचनम् ।”
द्विगुसमासः तत्पुरुषस्य प्रभेदः । अत्र पूर्वपदं सङ्ख्यावाचकम् भवति ।
द्विगुसमास is classified under तत्पुरुष itself. In this samasa the numerical adjective precedes the noun. In this compound the meaning of multitude suggested.

उदाहरणम्

1. त्रयाणां भुवनानां समाहारः – त्रिभुवनम् ।
2. पञ्चानां तन्वाणां समाहारः – पञ्चतन्वम् ।

2. कर्मधारय समासः – “तत्पुरुषः समानाधिकरणः कर्मधारयः” ।
कर्मधारयसमासोऽपि तत्पुरुषस्य प्रभेदः एव । अस्मिन् समासे विग्रहवाक्ये पूर्वोत्तर पदद्वयमपि प्रथमविभक्तै भवति ।
कर्मधारयसमास is classified under तत्पुरुषः itself. Where resolved, both the first and the second word will be in प्रथमविभक्ति ।

उदाहरणम्

1. विशेषणपूर्वपदकर्मधारयः = नीलं च तत् उत्पलं च – नीलोत्पलम्।
2. विशेषणोभयपदकर्मधारयः = शीतं च तत् उष्णं च – शीतोष्णम्।
3. उपमानपूर्वपदकर्मधारयः = मेघ:इव श्यामः-मेघश्यामः ।
4. उपमानोत्तरपदकर्मधारयः = नरः सिंहः इव-नरसिंहः ।
5. सम्भावनापूर्वपदकर्मधारयः = गङ्गा इति नदी- गङ्गानदी ।
6. अवधारणापूर्वपदकर्मधारयः = विद्या एव धनम् – विद्याधनम् ।

3. द्वन्द्वसमास:- “चार्थे द्वन्द्वः” ।
अस्मिन् समासे समासघटकानां सर्वेषां पदानां अर्थाः प्रधानाः भवन्ति । इतरेतरद्वन्द्वसमासे उत्तरपदस्य यल्लिङ्गं भवति तदेव समस्तपदस्य – भवति ।
In this compound two or more nouns are told. In इतरेतरद्वन्द्वसमासे all the words are predominant.
In समाहारद्वन्द्वसमास meaning of the group is important.

उदाहरणम्

1. हरिश्च हरश्च= हरिहरौं-इतरेतरद्वन्द्वसमासः ।
2. पाणी च पादौ च एतेषां समाहारः =पणिपादम् । समाहारद्वन्द्वः ।

अभ्यास:

I. एतेषां विग्रहवाक्यं विलिख्य समासनाम लिखत ।

1. त्रिभुवनम् = त्रयाणां भुवनानां समाहारः – द्विगुसमासः ।
2. अष्टाध्यायी = अष्टानां अध्यायानां समाहारः – द्विगुसमासः ।
3. कृष्णसर्षः = कृष्णश्च असौ सर्पश्च – कर्मधारयसमासः ।
4. नरसिंहः = नर:सिंहःइव – कर्मधारयसमासः ।
5. गङ्गानदी = गङ्गा इति नदी – कर्मधारयसमासः ।
6. कर्माजुनौ = कर्णश्च अर्जुनश्च – कर्णजुनौ ।

II. एतेषां समस्तपदं विलिख्य समासनाम लिखत ।

1. नीलं च तत् उत्पलं च = नीलोत्पलम् – कर्मधारयसमासः ।
2. कैलास इति पर्वतः = कैलासपर्वतः – कर्मधारयसमासः ।
3. मेघ इव श्यामः = मेघश्यामः – कर्मधारयसमासः ।

III. रिक्तस्थानं पूरयत: ।

1. उत्तरपदार्थप्रधानः __________ समासः (तत्पुरुष)
2. पूर्वपदार्थप्रधानः ________ समासः । (अव्ययीभाव)
3. अन्यपदार्थप्रधानः ________ समासः । (बहुव्रीहि)
4. संख्यापूर्वः ________ समासः । (द्विगु)
5. उभ्यपदार्थप्रधानः ________ समासः । (द्वन्द्व)

इतरप्रश्नाः

I. समस्तपदं लिखत ।

1. नरः शार्दूलः इव = नरशार्दूलः ।
2. राज्ञः सभा = राजसभा ।
3. विद्या एव धनम् = विद्याधनम् ।
4. माता च पिता च = मातापितरौ ।
5. नवानां रात्रीणां समाहारः = नवरात्रम् ।

Students can Download Sanskrit Lesson 10 मूर्तिपूजारहस्यम् Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 9 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 9 Sanskrit नंदिनी Chapter 10 मूर्तिपूजारहस्यम्

मूर्तिपूजारहस्यम् Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एक वाक्येन उत्तरं लिखत।

प्रश्न 1.
कस्य सम्मानार्थ मङ्गलसिंहेन समारम्भः आयोजित:?
उत्तरम्
स्वामि विवेकानन्दस्य सम्मानार्थं मङ्गलसिंहेन समारम्भः आयोजितः।

प्रश्न 2.
कस्य भावचित्रस्य थूत्कारं कर्तुं स्वामी विवेकानन्दः अवदत्?
उत्तरम्
राज्ञः भावचित्रस्य थूत्कारं कर्तुं स्वामी विवेकानन्दः अवदत्।

प्रश्न 3.
राज्ञः आस्थानं विवेकानन्दः केन प्रेषित:?
उत्तरम्
राज्ञः आस्थानं विवेकानन्दः खेत्रीनरेशेन प्रेषितः।

प्रश्न 4.
मूर्तिपूजारहस्यं इति पाठस्य लेखकः कः?
उत्तरम्
मूर्तिपूजारहस्यं इति पाठस्य लेखकः डा ।। श्रीधरभास्कर वर्णेकरः।

II. संयोग लिखत।

अ – आ
१. आखेटवेषः – 1. द्वारपालकः
२. परिव्राट – 2. राजा
३. रामसिंहः – 3. मानसिंहः
४. विवेकानन्दः – 4. सन्न्यासी
५. मङ्गलसिंहः – 5. वड्गदेशीयः
उत्तरम्
१ – ३, २ – ४, ३ – १, ४ – ५, ५ – २

III. यथानिर्देशं लिखत ।

प्रश्न 1.
के न खलु अमी स्वामिचरणाः ।
कः पाठः ? कः अवदत् ? कम् अवदत् ?
उत्तरम्
मूर्तिपूजारहस्याम् इति पाठः । मानसिंहः अवदत् । मङ्गलसिंहम् अवदत् ।

प्रश्न 2.
भिक्षाटनं मे रोचते इति कृत्वा भिक्षाटनं करोमि ।
कः पाठः? कम् अवदत् ? भिक्षाटनं कस्मै रोचते?
उत्तरम्
मूर्तिपूजारहस्यम् इति पाठः । मानसिंहम् अवदत् । भिक्षाटनं विवेकानन्दाय रोचते ।

प्रश्न 3.
अस्मिन् चित्रे थून्क्रियताम् ।
कः पाठः? कः अवदत् ? कस्य चित्रे?
मूर्तिपूजारहस्यम् इति पाठः । विवेकानन्दः अवदत् । महाराजस्य चित्रे ।

IV. सन्धिं कृत्वा नाम लिखत ।

1. कर्गजे + अस्मिन् = कर्गजेऽस्मिन्- पूर्वरूपसन्धिः ।
2. (तत् + चित्रम् = तच्चित्रम् – श्चुत्वसन्धिः ।
3. कश्चित् + अपि = कश्चिदपि – जशत्वसन्धिः ।
4. सहसा + उत्थाय= सहसोत्थाय – गुणसन्धिः ।

V. समस्तपदं लिखित्वा समासस्य नाम लिखत ।

1. राज्ञः आगमनम्= राजागमनम् – षष्टीतत्पुषसमासः ।
2. स्वामिनः चरणेषु = स्वामिचरणेषु – षष्ठीतत्पुरुष समासः ।
3. स्वस्थानं आपन्नाः = स्वस्थानमापन्नाः – तत्पुरुष समासः ।
4. महान् च असौ राजा च = महाराजः – कर्मधारय समासः ।

VI. वाक्ये योजयत

1. उत्थाय – अहम् उत्थाय उत्तरं वदामि ।
2. करोमि – अहं सत्कार्यं करोमि ।
3. परिहृत्य – गुरुः संशयं परिहृत्य पाठयति ।
4. पश्यन्तु – भवन्तः श्रीकृष्णं पश्यन्तु ।

VII. प्रयोगपरिवर्तनं कुरुत ।

प्रश्न 1.
सर्वे भद्राणि पश्यन्तु ।
उत्तरम्
सर्वे भद्राणि पश्यन्ति (दृश्यन्ते)

प्रश्न 2.
अहं भिक्षाटनं करोमि ।
उत्तरम्
मया भिक्षाटनं क्रियते ।

प्रश्न 3.
अस्मिन् चित्रे थूत्क्रियताम् ।
उत्तरम्
अस्मिन् चित्रे थूत्क्रियतु ।

VIII. लघूत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
प्रासादं प्राप्ता अपि स्वामिचरणा किमर्थं सभां नालङ्कुर्वन्ति ?
उत्तरम्
सन्यासिना गीतनृत्यादिरसास्वादनम् अनुचितमिति अत्र समीपवर्तिनी प्रकोष्ठे उपविष्टवन्तः स्वामिचरणः । गीतसमाप्तिसमकालं विवेकानन्दः प्रविशति । अतः प्रासादं प्राप्ता अपि स्वामिचरणाः सभां नालङ्कुर्वन्ति ।

प्रश्न 2.
विवेकानन्दः भिक्षाटनविषये मानसिंहः प्रति किम् उक्तवान् ?
उत्तरम्
विवेकानन्दः भिक्षाटनविषये मानसिंह एवं उक्त्वान् – “राजन् ! अहमपि सन्नयासी, परिवाद, दण्डी च । तद् यया मे रोचते तथा करोमि । भिक्षाटनं मे रोचते इति भिक्षाटनं करोमि ।”

IX. दीर्घ उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
विवेकानन्दः मूर्तिपूजायाः वैशिष्टयं कथं प्रतिपादयति?
उत्तरम्
Then Manasimha asked Guruji like this – “I am not having faith in idol worship but what about you?” Swamiji replied – “I am very much influenced by my Guruji Sri Ramakrishna Paramahamsa, so I am following idol worship.” Then Guruji wanted to teach a lesson to Manasimha. So he ordered the minister to spit on the king’s photo. But nobody able to do the same. Then Guruji asked Manasimha – “Now you got the secret of an idol worship? You all feel the king’s photo is as same as the king. In the same way devotees are having faith in an image made by stone-wood-metal or mud. These are all left to their iconography.” Having heard the saying of Swamy Vivekananda all the people including King Mangalasimha saluted the Swamiji.

इतरप्रश्नाः

I. अन्यलिङ्गपदं लिखत ।

1. दूत्ती – दूत्तः
2. राजा – राज्ञी
3. नर्तकी – नर्तकः
4. पण्डितः – पण्डिता

II. तात्पर्य लिखत।

प्रश्न 1.
सर्वे भवन्तु सुखिन: सर्वे सन्तु निरामयाः ।
सर्वे भद्राणि पश्यन्तु मा कश्चिद् दुःखभाक् भवेत् ।
उत्तरम्

Let everybody be glad and happy. Let everyone be healthy. Let all be prosperous and not sad.

पीठिका

• कविः – डा ।। श्रीधरभास्करवर्णेकरः ।
• देशः – वार्ने, सतारामण्डलम्, महाराष्ट्रराज्यम् ।
• कृतयः – विवेकानन्दविजयम्, अर्वाचीनसंस्कृतसाहित्यम्, शिवराज्योदयम्, संस्कृतवाक्यकोषः इत्यादयः ।
• पुरस्कारः – राष्ट्रपतिपुरस्कारः, कालिदासपुरस्कारः, सरस्वतीसम्मानम्।
• जननम् – 31-7-1918

Dr Sridhara Bhaskara Varnekar was born on 31.7.1918 in Varne village of Satara district in Maharashtra. His famous works are विवेकानन्दविजयम्, अर्वाचीनसंस्कृतसाहित्यम्, शिवराज्योदयम्, संस्कृतवाक्यकोषः – etc. He has got these awards namely – राष्ट्रपतिपुरस्कारः, कालिदासपुरस्कारः and Saraswati Samman.

मूर्तिपूजारहस्यम् Summary in Kannada

मूर्तिपूजारहस्यम् Summary in English

Alwar was a famous region in Rajasthan, which was ruled by the Rajputs. Mangalsimha was a famous ruler of Alwar. Once, he arranged the felicitation ceremony for Swamy Vivekananda in his court. His friend Manasimha also enters the palace. At that time a lady court dancer performing the dance programme in the king’s court. So Swamiji stayed in the nearby room of the court. At the ending time of the dance, Swamiji entered the court and gave respect to that dancer. Guruji very much pleased by her singing.

Manasimha wanted to test Guruji and asked him like this – “You are well versed in the Shastras, even though why you are practising Bhikhaa (Begging)?”. Guruji replied him like this – “I am a monk. So I can practice anything I want”. By saying this, he saluted the idol of Sri Rama beside the Royal chair.

Then Manasimha asked Guruji like this – “I am not having faith in idol worship but what about you?” Swamiji replied – “I am very much influenced by my Guruji Sri Ramakrishna Paramahamsa, so I am following idol worship.” Then Guruji wanted to teach a lesson to Manasimha. So he ordered the minister to spit on the king’s photo.

But nobody able to do the same. Then Guruji asked Manasimha – “Now can you got the secret of idol worship? You all feel the king’s photo is as same as the king. In the same way, devotees are having faith in an image made by stone-wood-metal or mud. These are all left to their iconography.” Having heard the saying of Swamy, Vivekananda all the people including King Mangalasimha saluted the Swamiji.

मूर्तिपूजारहस्यम् Summary in Sanskrit

सारांशः
एकदा मङ्गलसिंहः नाम राजपूतानां महाराजः श्री विवेकानन्द स्वामिनां सम्मानार्थं कार्यक्रममेकस्य आयोजनं कृत्वा, तं प्रतीक्षमाणः आसीत्। तदा तस्य सुहृत् सामन्तराजः मानसिंहः आखेटक वेषं धृत्वा राजभवनं प्रविशति। तस्मिन् समये राजसभायां नर्तकी तृत्यमेकं कुर्वन्ती अस्ति। सन्यासिना गीतनृत्यादिरसास्वादनं अनुचितमिति मत एकस्मिन् प्रकोष्ठे उपविष्टवन्तः। गीतसमाप्तिकाले राजभवनं प्रविष्टः स्वामिनः नर्तकी प्रति प्रणाम्य गीत श्रवणेन आनन्दितः भवति।

मानसिंहः स्वामिनं परीक्षितुं एवं पृच्छति – किमर्थं भवान् विद्यापारङ्गतः अपि भिक्षामटति? इति। तदा स्वामिनः स्मित्वा, अहं सर्वसङ्गपरित्यागी अस्मि। यथा मे रोचते तथा करोमि इति उक्त्वा पार्श्वतः श्री रामचन्द्रस्य प्रतिमां विलोक्य प्रणमति। अत्रन्तरे राज्ञी स्वामिचरणेषु किमपि प्रष्टुम् इच्छति। अनन्तरं मानसिंहः स्वामिनं एवं पृच्छति – अहं सर्वथा मूर्तिपूजायां न विश्वसमि। परन्तु भवान् मूर्तिपूजायां बद्धदादरः कथम् इति।

तदा विवेकानन्दः गुरोः श्रीरामकृष्णदेवस्य कृपया मूर्तिपूजायां बद्धाधरः अस्मि इति उत्तरयति। स्वामिनः भिगिगतं राजचित्रं निरीक्षमाणः अमात्यं तस्मिन् चित्रे थूक्कर्तुं आदिदेश । को पि तथाकर्तुं नेच्छन्ति। तदा स्वामिनः मानसिंह प्रति”राजन्, ज्ञातुं किल मूर्तिपूजायाः रहस्यम् । चित्राकृतौ साक्षात् महाराजं पश्यथ। एवं भक्ताः अश्म – धातु – काष्ठ – मृत्तिकादिभिः घटितासु मूर्तिषु देवान् साक्षात्कुर्वन्ति’ इति वदति। सर्वे सभ्याः प्रणमन्ति। मङ्गलसिंहः अपि आसनादुत्याय स्वामिनं प्रणमति।