Fazal

Students can Download Sanskrit अपठित गद्य भागः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit अपठित गद्य भागः

1. चाणक्यः मगधदेशस्य चन्द्रगुप्तमौर्यस्य मन्त्री आसीत्। सः एकस्मिन् उटजे वसति स्म। एकदा राजा दरिद्रेभ्यः दातुं कम्बलान् दत्तवान्। केचन चोराः कम्बलान् चोरयितुं चाणक्यस्य उटजम् आगताः। तदा शीतकालः आसीत् । तथापि चाणक्यः कम्बलं विना एव भूमौ सुप्तः आसीत्। आश्चर्यचकिताः चोराः चाणक्यं प्रबोधितवन्तः । ते अपृच्छन् – “अत्र तु अनेके कम्बलाः सन्ति। शैल्यमपि अस्ति। तथापि त्वं किमर्थं भूमौ कम्बलं विना शयनं करोषि’ तदा ताणक्यः अवदत्- “दरिद्रेभ्यः दातुं राजा दत्तवान्, एतान् कम्बलान् । एते मम कते न”। एतत् श्रुत्वा चोराः अपि सज्जनाः अभवन्। अन्येषां द्रव्यस्य उपयोगः अधर्मः इति चाणक्यस्य सन्देशः।

प्रश्न 1.
चाणक्यः कस्य मन्त्री ?
उत्तरम्
चाणक्यः चन्द्रगुप्तस्य मन्त्री आसीत् ।

प्रश्न 2.
राजा चाणक्याय किम् अयच्छत् ?
उत्तरम्
राजा चाणक्याय कम्बलान् अयच्छत् ।

प्रश्न 3. चोरः इत्यस्य पर्यायपदं किम् ?
उत्तरम्
चोरः इत्यस्य पर्यायपदं स्तेनः’ ।

प्रश्न 4.
राजा दरिद्रेभ्यः दातुं _____________ दत्तवान् ।
उत्तरम्
कम्बलान् ।

प्रश्न 5.
अस्य अनुच्छेदस्य कृते संस्कृते शीर्षिकामेकां लिखत ।
उत्तरम्
‘चाणक्यस्य सन्देशः’

2. अस्माकं राष्ट्रपिता गान्धिमहोदयः । ‘मोहनदासकरमचन्द गान्धी’ अस्य पूर्णनाम। अयं शान्तस्वभावः सत्यवादी च। अहिंसया सत्येन च जगत् अजयत् । अयं शुक्लसंवत्सरे भाद्रपदमासे कृष्णपक्षे एकादश्यां (2-10-1869) शनिवासरे पोर्बबन्दर नगरे जातः । अस्य पत्नी कस्तूरीभाई नाम्नी । पतिव्रता सा सर्वदा भर्तारमनुसृतवती । अस्य महत्ता प्रयत्नेन भारतदेशः स्वतन्त्रः अभवत् । अयं बहुवारम् उपवासम् अकरोत् कारागृहं च प्राविशत् । अमुं भूलोके सर्वे जानन्ति। अमु सर्वे पूजयन्ति। अयं प्रतिदिनं गीतां पठति स्म। एषः संस्कृतभाषां सम्यक् पठितवान् । भारतजनकाय तस्मै नमः।

प्रश्न 1.
गान्धीमहाभागस्य पूर्णनाम किम् ?
उत्तरम्
गान्धीमहाभागस्य पूर्णनाम ‘मोहनदास करम चन्द गान्धी’ इति ।

प्रश्न 2.
‘अहिंसा’- अस्य विरुद्धार्थकं पदम् ________ ।
उत्तरम्
‘अहिंसा’ – अस्य विरुद्धार्थकं पदम् हिंसा ।

प्रश्न 3.
‘पत्नी’- अत्र अन्यलिङ्गरूपं किम् ?
उत्तरम्
पत्नी शब्दस्य अन्यलिङ्गरूपं – पतिः ।

प्रश्न 4.
कं सर्वे पूजयन्ति ?
उत्तरम्
गान्धीमहोदयं सर्वे पूजयन्ति ।

प्रश्न 5.
‘एषः संस्कृतभाषां सम्यक् पठितवान्’ – अत्र कृदन्तपदं किम् ?
उत्तरम्
अत्र कृदन्तपदं – पठितवान् ।

3. हंसस्य वर्णः शुभ्रः । काकस्य वर्णः कृष्णः। एकदा कश्चित् काकः तडागस्य तीरं गच्छति। सः तत्र हंसं पश्यति । सः वदति-“अहो ! हंसः कीदृशः शुभ्रः अस्ति। अहम् अपि शुभ्र भवामि’। अनन्तरं सः काकः जलाशयस्य जलेन निजं शरीरं प्रक्षालयति। तदा सः पाषाणस्य खण्डेन स्वशरीरं घर्षति। वारं वारं घर्षति सः तथापि कृष्णः वर्णः शुभ्रः न भवति। घर्षणेन तस्य शरीरे तीव्रा वेदना भवति । अन्ते सः पञ्चत्वं गच्छति। अहो ! काकस्य मूर्खता।

प्रश्न 1.
‘हंसः’ अस्य अन्यलिङ्गरूपं लिखत ।
उत्तरम्
हंसशब्दस्य अन्यलिङ्गरूपं – हंसी ।

प्रश्न 2.
‘काकस्य वर्णः कृष्णः’ अत्र विशेषणपदं किम् ?
उत्तरम्
अत्र विशेषणपदं – कृष्णः ।

प्रश्न 3.
‘प्रतिवारम्’ अस्य विग्रहवाक्यं लिखत ।
उत्तरम्
वारं वारं प्रति ।

प्रश्न 4.
अन्ते काकस्य गतिः का?
उत्तरम्
अन्ते काकः पञ्चत्वं गच्छति ।

प्रश्न 5.
अस्य गद्यभागस्य नीतिः का?
उत्तरम्
गद्यभागस्य नीति ‘काकस्य मूर्खता’ ।

4. कश्चित् राजा चोरं शूलमारोपयितुम् आदिशति। ‘बुद्धिमुपयुज्य जीवामि’ इति चिन्तयन् चोरः वदति – ‘प्रभो ! अहं सुवर्णकृषि जानामि। सुवर्णबीजानि मया सह वर्तन्ते। क्षेत्राणि सज्जीकुर्वन्तु, भवन्तः एव बीजानि वपन्तु । तदनन्तरं मां शूलमारोपयन्तु । तेन जगतः कल्याणं भवतु’ इति । राजा तथैवाङ्गीकरोति । क्षेत्राणि सिद्धानि भवन्ति। यः कदापि यत्किमपि चौर्यम् नाकृतवान् तादृशः सुवर्णबीजानि वपेत् इति नियमः इति चोरः वदति। आबाल्यं स्वकीयं चौर्यं स्मरन्तः तूष्णीं भवन्ति सर्वेऽपि । तदा ‘य’ कोऽपि चोरः नास्ति चेत् अहमेव किमर्थं शूलमारोपयितव्यः ? इति सः पृच्छति। राजा लज्जया तं मोचयति ।

प्रश्न 1.
सुवर्णबीजवपनस्य नियमः कः ?
उत्तरम्
यः चौर्यं न कृतवान् तादृशः सुवर्णबीजानि वपेत् ।

प्रश्न 2.
चोरः किं चिन्तयति ?
उत्तरम्
बुद्धिम् उपयुज्य जीवामि इति चिन्तयति ।

प्रश्न 3.
अचोरः इत्यत्र समासः कः ?
उत्तरम्
न चोरः – नञ्तत्पुरुषः ।

प्रश्न 4.
वपेत् अत्र कः लकारः ?
उत्तरम् विधिलिङ्लकारः ।

प्रश्न 5.
अस्य परिच्छेदस्य उचितं नाम दीयताम् ?
उत्तरम् बुद्धिमान् चोरः ।

5. श्रीकृष्णः धर्मराजस्य वाचमङ्गीकृत्य दुर्योधनस्य समीपं सन्धानार्थं गच्छति। दुर्योधनसभां प्रविश्य अर्धराज्यं पाण्डवेभ्यः दातुं वदति। ‘राज्यं कदापि दानरूपेण नैव दीयते। तत् युद्धे विजित्य प्राप्तव्यं भवति’ इति दुर्योधनः वक्तिं । तदा श्रीकृष्णः ‘ज्ञातिनां मध्ये सङ्घर्षः नोचितः, युद्धं तु शत्रूणां मध्ये उचितम्’ इति अवगमयितुं प्रयतते। परन्तु दुर्योधनः ‘ते देवपुत्राः, वयं तु मानवाः, तदा कथं ते सम्बन्धिनः अस्माकं भवन्ति ? अहन्तु तेभ्यः वाटिकामपि नैव यच्छामि, यदि शक्तिरस्ति युद्धे अस्मान् पराजित्य राज्यं लभन्ताम्’ इति दर्पण गदति। तत् श्रुत्वा ‘विनाशकाले विपरीतबुद्धिः, अहङ्कारः न कापि हिताय।’ इति चिन्तयन् श्रीकृष्णः युद्धमेव निश्चित्य धर्मराजसमीपं व्रजते ।

प्रश्न 1.
दुर्योधनः पाण्डवैः सह तस्य सम्बन्धः नास्तीति कथं निरूपयत?
उत्तरम्
पाण्डवाः देवपुत्राः इति उक्त्वा निरूपयति ।

प्रश्न 2.
श्रीकृष्णः किमर्थं दुर्योधनसभां गच्छति?
उत्तरम्
श्रीकृष्णः सन्धानार्थं दुर्योधनसभां गच्छति ।

प्रश्न 3.
राज्यं कथं प्राप्तव्यं भवति ?
उत्तरम्
राज्यं युद्धे विजित्य प्राप्तव्यम् ।

प्रश्न 4.
विजित्य अत्र कः प्रत्ययः ?
उत्तरम्
ल्यप् प्रत्ययः ।

प्रश्न 5.
ज्ञानिपदस्य समानार्थकं पदं किम् ?
उत्तरम्
सम्बन्धिनः।

6. प्राणिनः अस्माकं मित्राणि सन्ति। मृगालये प्राणिनः अस्माकं मनांसि रञ्जयन्ति। मृगालये व्याघ्रः, जम्बूकः, सिंहः, वानरः, मकरः, शशकः, हरिणः इत्यादिमृगाः वसन्ति। सिंहः उच्चैः गर्जति। वानरः पञ्जरे भ्रमति। तस्य पुच्छः दीर्घः भवति। मकरः जले निवसति। मयूरः नृत्यति, मयूरः अस्माकं राष्ट्रपक्षी । गजः तृणम् इक्षुदण्डं च खादति। हरिणः धावति। मृगालयः मनसः सन्तोषं जनयति।

प्रश्न 1.
मृगालयः किं जनयति?
उत्तरम्
मृगालयः मनसः सन्तोषं जनयति ।

प्रश्न 2.
मकरं कुत्र वसति ?
उत्तरम्
मकरः जले वसति ।

प्रश्न 3.
मयूरः अस्माकं __________ पक्षी ।
उत्तरम्
मयूरः अस्माकं राष्ट्रपक्षी ।

प्रश्न 4.
‘लाङ्गलम्’ – अस्य पर्यायपदम् __________
उत्तरम्
पुच्छम् ।

प्रश्न 5.
भवति’ – अस्य लङ्लकाररूपम् इदम् ।
(1) अभवत्
(2) भवतु
(3) भविष्यति
(4) भवेत् ।
उत्तरम्
(1) अभवत् ।

Students can Download Sanskrit चित्रकथा Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit चित्रकथा

1. गुरुकुलम्

एतत् गुरुकुलम् । अत्र उटजानि सन्ति। पूर्वस्यां दिशि सूर्यः उदेति । गुरुशिष्यौ यज्ञ कुरुतः । जनाः वायुविहारं कुर्वन्ति । दूरे नारिकेलवृक्षौ स्तः। शश: गुरोः पार्श्वे . अस्ति । खगौ वृक्षे स्तः। हरिणः सञ्चरन् अस्ति। गज-व्याव-हणिादयः सौहार्दैन कासारे जलं पिबन्ति ।
(व्याघ्रः, शशः, यज्ञं व्यायामम्, शिष्यान्, खगौ, नारिकेलवृक्षः, तालवृन्तः, कुरुतः, पिबन्ति, बोधयति, शृण्वन्ति उटजानि, हरिणः, उदेति, वायुविहारम्, सौहार्देन, सन्ति, अस्ति, स्तः।)

2. देवालयपरिसरः

एषः देवालयपरिसरः । देवालयस्य पार्वे वापी वर्तते । घटः वापी समीपे वर्तते। अस्य पुरतः ध्वजस्तम्भः वर्तते। धेनुः तत्र स्वपिति । देवालयं परितःभित्तिः वर्तते। नागदेवः रथः च भित्तिसमीपे स्तः । देवालयस्य शिखरः सुशोभते । देवालये घण्टा वर्तते। आलयस्य परिसरः निर्मलं वर्तते। अर्चकः देवालयं गच्छन् अस्ति। रथस्य उपरि पताकाः शोभन्ते । माता पुत्रः च पूजां कारयति। भिक्षुकः भिक्षां याचते। धेनुः स्वपिति ।
(अर्चकः, शुनकः, धेनुः, वापी, भिक्षुकः, ध्वजस्तम्भः, शिखरः, घण्टा, नागदेवः, माता, पुत्रः, रथः, वृक्षः, घटः, भित्तिः, कारयति, गच्छन् अस्ति, यांचते, स्वपिति, शोभते, अस्ति, निर्मलम्, धनम्, पताका ।)

3. कृषिक्षेत्रम्

इदं कृषिक्षेत्रम् । क्षेत्रे कूपः वर्तते। कृषीवलस्य गृहं क्षेत्रस्य मध्ये अस्ति । आम्र तथा नारिकेलवृक्षः गृहस्य पृष्ठे सन्ति। वृक्षेषु फलानि सन्ति। शकटः गृहसमीपे अस्ति। शकटस्य चक्रद्वयं वर्तते। वृषभस्य द्वे शृङ्गे वर्तते। क्षेत्रे कृषकाः कृषिकार्यं कुर्वन्ति । वाप्यां जलयन्त्रं वर्तते। जलयन्त्रात् जलं निस्सरति। क्षेत्रं परितः पर्वतः अस्ति। मेघाः आकाशे सन्ति। पक्षिणः क्षेत्रस्योपरि उड्डयन्ति। वृषभौ हलं कर्षतः ।
(शकटः, गृहम्, वृक्षाः, फलानि, नारिकेलम्, आम्रम्ज, कूपः, वृषभौ, धेनुः, कृषकाः, आरोपयन्ति, वहति, कर्षति, जलयन्त्रम्, पर्वतः, मेघः, जलम्, चक्रद्वयम्, शृङ्गे, उड्डयन्ति ।)

4. चिकित्सालयः

एषः चिकित्सालयः । वैद्यः बालं परीक्षते। चिकित्सालये व्यजनं अस्ति। प्रकोष्ठं तिरस्करिण्या आच्छादिम् अस्ति। चित्रं भितौ विराजते । आसन्दः भित्तिपार्वे अस्ति। उत्पीठिकायां मापनयन्त्रम् गुलिकाः सन्ति। वैद्यः उपनेत्रं धृतवान् । वैद्यः घटीयन्त्रं धरति । पार्श्वे नलिका शोभते ।
(वैद्यः, बालः, कूप्यः, व्यजनम्, उपनेत्रम्, घटीयन्त्रम्, मापनयन्त्रम्, नलिका, गुलिकाः, चित्रम्, उत्पीटिका, आसन्दः, तिरस्करिणी, परीक्षते, उपविशति, पुरतः, अस्ति, सन्ति, दृश्यते, पार्श्वे ।)

5. उद्यानम्

इदम् उद्यानम् । उद्यानस्य मध्ये मण्डपम् शोभते । मण्डपस्य सोपानानि वर्तन्ते । उद्यानं परितः पर्वताः सन्ति। पर्वते जलपातः वर्तते। मेघाः आकाशे सञ्चरन्ति । अत्र बहूनि सस्यानि सन्ति। मण्डपस्य पुरतः सुन्दरं विशालं तटाकः अस्ति। तटाके कमलानि सन्ति। वृक्षस्योपरि पक्षिणौ स्तः। बालकः व्यायामं करोति । आसने वृद्धौ उपविशतः। अवरुणद्धि मण्डपस्य पार्श्वे वर्तते । बालिका पुष्पं दर्शयति । बालकौ क्रीडतः ।
(वृक्षः, आसनम्, पक्षिणौ, मेघाः, सस्यानि, वृद्धौ, कमलानि, पुष्पम्, दर्शयति, क्रीडतः, अवरुणद्धि, पर्वताः, व्यायामम्, मण्डपम्, सोपानानि, तटाकः, जलपातः, अस्ति, कोटरः, पत्रम्, सुन्दरम्, विशालम्, कुरुतः, स्मरति ।)

6. आपणव्यवहारः

आपणे आपणिकः अस्ति। तत्र आम्रम् अनानसम्, द्राक्षाफलम्, कदलीफलानि सन्ति। चष्कुल्यः, लड्डुकं च वर्तते। उपरि व्यजनं दृश्यते । छत्रं, पुस्तकानि अपि सन्ति। देवस्य चित्रं भित्तौ अस्ति। (तस्य) गृहं पार्वे वर्तते। गृहस्य पार्वे तरुः वर्तते। आपणिकः शल्यं धृतवान् । छात्राः बालिकाः फलं क्रीणाति। स्यूतः बालिकायाः पृष्ठे अस्ति। कदलीफलानि अधिकानि तथा द्राक्षाफलानि अल्पानि सन्ति ।
(बालिकाः, धनम्, आपणिकः, कदलीफलानि, आम्रम्, अनानसम्, छत्रम्, चष्कुल्यः, लड्डुकम्, पुस्तकम्, दृश्यते, चित्रम्, स्यूतः, द्राक्षाफलम्, जलकूपी, शल्यम्, व्यजनम्, तरुः, गृहम्, अस्ति, क्रीणाति, यच्छति, पश्यति, तिष्ठति, पुरतः, छात्राः, सन्ति, अल्पम्, अधिकम् ।)

Students can Download Sanskrit Lesson 4 भगवान् रमणमहर्षिः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit पूरकपाठाः Chapter 4 भगवान् रमणमहर्षिः (व्यक्तिपरिचयः)

भगवान् रमणमहर्षिः Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
रमणमहर्षेः मातापितरौ कौ?
उत्तरम्
रमणमहर्षेः मातापितरौ सुन्दरम् अय्यर, अलगम्माळ च।

प्रश्न 2.
रमणमहर्षेः कस्मिन् विषये अनास्था आसीत् ?
उत्तरम्
रमणमहर्षेः ‘बाह्यविषयेषु’ अनास्था आसीत् ।

प्रश्न 3.
गणपतिमुनिः किमर्थं रमणमहर्षेः समीपमागतः ?
उत्तरम्
गणपतिमुनिः मनः प्रशान्तार्थं रमणमहर्षेः समीपमागतः ।

प्रश्न 4.
पाल् व्रण्टन् महोदयस्य प्रश्नानां उत्तराणि कथं लब्धानि ?
उत्तरम्
पाल् ब्रण्टन् महोदयस्य प्रश्नानां उत्तराणि मौनेन लब्धानि ।

प्रश्न 5.
रमणमहर्षेः सहजानि आभरणानि कानि ?
उत्तरम्
शान्तिः सर्वप्राणिसमभावना, दया, निर्विकारता इत्यादयः गुणाः रमण महर्षेः सहजानि आभरणानि आसन् ।

II. चतुर्थपदं लिखत :

1. गत्वा : क्त्वा प्रत्ययः : : गच्छता : ______________ ।
2. मेधावी : नकारान्तः : : मन्त्रवेत्ता : ____________ ।
3. गणपतिः : मुनिः : : रमणः : ___________ ।
4. आसीत् : लङ् लकारः : : प्राप : ____________ ।

उत्तरम्

1. क्त प्रत्ययः
2. ऋकारान्तः
3. महर्षिः
4. लिट् लकार:

III. दशभिः वाक्यः उत्तरं संस्कृतभाषया, कन्नडभाषया, आङ्गलभाषया वा लिखत ।

प्रश्न 1.
भगवान् रमणमहर्षिः महर्षित्वं स्वजीवनेन दर्शितवान् विवृणुतं ।
उत्तरम्

भगवान् रमणमहर्षिः Summary in Kannada

Students can Download Sanskrit Lesson 3 नगाधिराजः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit पूरकपाठाः Chapter 3 नगाधिराजः (क्षेत्रपरिचयः)

नगाधिराजः Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. दशभिः वाक्यैः उत्तरं संस्कृतभाषया, कन्नडभाषया, आङ्गलभाषया वा लिखत ।

प्रश्न 1.
‘भारतं संरक्षितुं सन्नद्धः योद्धा हिमवान’ कथम्? इति विवृणुत।
उत्तरम

Himalaya looks like a soldier (a member of the army) to protect our nation. High peaks of Himalayas prevent the cold breeze from the Arctic region. It also prevented our nation from the harmful atomic radiation from Russia. Himalaya plays a major role in Monsoon rainfall. Himalayan ranges are very high and snow-capped. That is why they are popular as Himalaya.

प्रश्न 2.
अमरनाथगुहाविषये का पुराणकथा अस्ति?
उत्तरम

Himalaya which is the crowning glory of India is the seat of many pilgrim centres. Amarnath cave (also) is one of the pilgrim centres here. The following is the story about the origin of this cave narrated in the Purana. Once Lord Shiva narrated the secret of immortality. Parvathi slept for sometime when Shiva was narrating the story. Meantime two white pigeons (dove) entered the cave without their permission and heard the same. By this they both attained immortality. Then Shiva wanted to burn them with anger. The pigeons said to Lord Shiva like this – “Please excuse us. Always grant your darshan to us”, Pleased Shiva granted the same and said – “We both will dwell about one month once in a year (Shravana month). One who takes the holy darshan at that time will attain salvation. Then he disappeared with Parvathi.

इतरप्रश्नः

I. सूक्तम् उत्तरं चित्वा लिखत ।

प्रश्न 1.
भारतम् उत्तरस्यां दिशि अनेन संरक्षितम् अस्ति।
(a) हिमवता
(b) विन्ध्येन
(c) मेरुणा
(d) मलयेन

प्रश्न 2.
हिमालयः भारतीयैः एवं कथितम् ।
(a) द्वारम्
(b) मोक्षद्वारम्
(c) धर्मद्वारम्
(d) ज्ञानद्वारम्

प्रश्न 3.
गुहायां अस्मिन् मासे हिमलिङ्ग दर्शनयोग्यं भवति।
(a) कार्तिक
(b) माघ
(c) श्रावण
(d) भाद्रपद

प्रश्न 4.
हिमनद्यः अत्र दृश्यन्ते ।
(a) हिमालये
(b) मलये
(c) विन्ध्ये
(d) पश्चिमाद्रौ

प्रश्न 5.
भगीरथः अस्मिन् वंशे जातः ।
(a) सगर
(b) गर
(c) गरण
(d) राज

प्रश्न 6.
सप्तनदीनां मूलं एषा अस्ति ।
(a) यमुना
(b) गङ्गा
(c) कृष्णा
(d) कावेरी

प्रश्न 7.
हिमवान् एवं दृश्यते ।
(a) सेना इव
(b) मन्त्री इव
(c) योद्धा इव
(d) राजा इव

प्रश्न 8.
इदं मारुतं गिरयः निरुध्यन्ति ।
(a) उष्णमारुतं
(b) मारुतं
(c) शीतोष्णमारुतं
(d) मान्सून्

II. अन्यलिङ्गरूपं लिखत ।

1. तपस्वी – तपस्विनी
2. वंशजः – वंशजा
3. पुत्री – पुत्रः

III. पर्यायपदं लिखत ।

1. पृथ्वी – भूमिः
2. नगः – पर्वतः
3. न्यूनम् – अल्पम् ।

IV. विरुद्धार्थकं पदं लिखत ।

1. अस्ति × नास्ति
2. ऋतम् × अमृतम्
3. पुण्यम् × पापम्

V. तात्पर्य लिखत ।

प्रश्न 1.
अस्त्युत्तरस्यां दिशि देवतात्मा हिमालयो नाम नगाधिराजः ।
पूर्वापरौ तोयनिधी वगाह्य स्थितः पृथिव्या इव मानदण्डः ।।
उत्तरम

The king of mountains Himalaya, who is abode (land) for gods, who is surrounded by the oceans in the three directions and looks like a measuring rod of the earth is living in the northern direction (of this country).

प्रश्न 2.
संरक्षकाय देशस्य देवानां निलयाय च ।
सौन्दर्यगुणभूषाय शैलराजाय ते नमः ।।
उत्तरम

I salute the king of mountains Himalaya, who is the protector of the country, the abode of gods and as the collected beauty of the three worlds.

Introduction:
This land Bharathadesha which extends to the north from the sea and to the south from the Himalayas. Much more importance given to the king of mountains ‘Himalaya’ by the people of India.

पीठिका
भरतखण्डोऽयं तिसृषु दिक्षु सामुद्रजलैरावृतः उत्तरस्यां तु नगाधिराजेन हिमवता संरक्ष्यमाणोऽस्ति । भारतीयानाम् हृदये गिरिराजस्य अस्य महत्वपूर्णस्थानं दत्तमस्ति।

नगाधिराजः Summary in Kannada

नगाधिराजः Summary in English

The Himalayan mountain region (series) spread among the nations namely India-Pakistan-Bhutan-China and Nepal. Indians are called this mountain as Mokshadwara (the door of salvation). Parvathi was born as the daughter of Himalaya. This is called as the land of Gods. Sages conduct (performing) penance for their fulfilment here. Himalaya is the source of many rivers like Ganga, Yamuna, Sindhu etc.

Himalaya which is the crowning glory of India is the seat of many pilgrim centres. Amarnatha cave (also) is one of the pilgrim centres here. The following is the story about the origin of this cave narrated in the Purana. Once Lord Shiva narrated the secret of immortality. Parvathi slept for sometime when Shiva was narrating the story. Meantime two white pigeons (dove) entered the cave without their permission and heard the same. By this they both attained immortality. Then Shiva wanted to burn them with anger. The pigeons said to Lord Shiva like this – ‘Please excuse us. Always grant your darshan to us’. Pleased Shiva granted the same and said- “We both will dwell about one month once in a year (shravana month). One who takes the holy darshan at that time will attain salvation?. Then he disappeared with Parvathi.

The natural beauty of (‘Amarnath’) Himalaya is beyond description. The slopes of the mountains and foothills are covered with dense forests. The trees of great height as if touching the sky are found here, the trees like Devadaru, Greygandha, make it appear like Nandanavana. Great sage Vyasa and others were living here only. Many pilgrim centres are situated here. Himalaya looks like a soldier (member of army) to protect our nation. High peaks of Himalayas prevents cold breeze from the Arctic region. It also prevented our nation from the harmful atomic radiation from Russia. Himalaya plays the major role in Monsoon rainfall. Himalayan ranges are very high and snow capped. That is why they are popular as Himalaya.

नगाधिराजः Summary in Sanskrit

सारांशः
हिमालयपर्वतश्रेणी भारत-पाकिस्तान-भूतान-चीना-नेपाल इत्यादिदेशान् अभिव्याप्य तिष्ठति। हिमालयः भारतीयानां दृष्ट्या मोक्षद्वारम् अस्ति । शिवस्य पत्नी हिमवतः पुत्री भूत्वा अजायत । देवाः अत्र रमन्ते। ऋषयः तपः तप्त्वा अत्र सिद्धिं प्राप्नुवन् । हिमनद्यः अत्र दृश्यन्ते । गङ्गा-यमुना-सिन्धुप्रभृतयः नद्यः हिमालयात् प्रभवन्ति । हिमालयात् प्रभवन्तीनां मूलं गङ्गा एवास्ति। हिमालये अनेकानि पुण्यक्षेत्राणि विराजन्ते। तादृशेषु अमरनाथ गुहापि अन्यतमा।

अस्य विषये एका पुराणकथा अस्ति। एकदा शङ्करः अमरत्वप्राप्तिकथां कस्याञ्चित् गुहायां स्वपत्नै श्रावयामास। मध्ये पार्वती सुप्ता । विना अनुज्ञां तत्रागतौ श्वेतपारावतौ कथां श्रुतवन्तौ अमरत्वं प्राप्तवन्तौ । क्रुद्धः शिवः तौ दग्धुम् इच्छति। तदा भीतौ – ‘आवयोः अपराधं क्षमस्व। आवयोः सदा शिवपार्वत्योः दर्शनं भवतु’ इति प्रार्थितवन्तौ । शान्तः शिवः ‘प्रति संवत्सरं (श्रावणे) मासमधितिष्ठावः । तदा अत्र समुद्भूतहिमलिङ्गः दर्शनेन . सर्वपापानि भस्मसाद्भवन्ति । इति अनुगृह्य पार्वत्या सह अन्तरधात् ।

हिमालयेषु महारण्यानि विद्यन्ते। तेषु देवदारु-श्रीगन्धादयः वृक्षाः निबिडं भवन्ति। शिखरेषु परिमलपत्रयुताः गुल्माः समुपलभ्यन्ते। चिरजीविनः व्यासादयः अद्यापि तत्र निवसन्ति इति आस्तिकाः मन्यन्ते। हिमालये सर्वमतस्थानां पुण्यक्षेत्राणि विराजन्ते। भारतं संरक्षितुं सन्नद्धः योद्धा इव हिमवान् दृश्यते। तस्य उन्नत शिखराणि आर्टिक् प्रदेशात् आवहन्तं शीतवायु अवरुन्धति । रष्यादेशे सम्भूतात् अणुविद्युस्थावरस्य दुष्प्रवात् अणुविकिरणाच्च अस्मान् अरक्षत् । ‘मानसून्’ इति मारुतं निरुघ्य भारते विपुलवृष्टेः कारणानि भवन्ति। हिमालयस्य शिखराणि हिमाच्छादितानि भवन्ति अत एव उत्तरतः आक्रमणं दुस्साध्यम् ।

Students can Download Sanskrit Lesson 1 ध्रुवकथा Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit पूरकपाठाः Chapter 1 ध्रुवकथा (प्राचीनकथा)

ध्रुवकथा Questions and Answers, Summary, Notes

Introduction:
India is our country. Here we can see the rivers like Ganga-Yamuna etc. Here were born Valmiki, Vedavyasa, Dhruva, Prahlada and Nachiketha. This lesson tells us about ‘Dhruva’.

पीठिका
भारतम् अस्माकं जन्मभूमिः । अत्र गङ्गा-यमुनादयः नद्यः प्रवहन्ति । वाल्मीकिव्यासादयः अत्रैव सञ्जाताः । ध्रुव-प्रहलाद-नचिकेत इत्यादयः भारतमातुः सुपुत्राः एव। अस्मिन् पाठे ‘ध्रुवस्य’ विषये वर्णितम् अस्ति ।

ध्रुवकथा Summary in Kannada

ध्रुवकथा Summary in English

In ancient times, there was a king Uttanapada who had two sons Dhruva and Uttama from his two wives Suneethi and Suruchi respectively. One day Uttama was sitting on the lap of his father. By chance, Dhruva came there and he also wanted to sit in the lap of his father. But Suruchi stopped him by saying harsh words and sent him back. The boy went to Suneethi and told her about the incident.

The mother consoled the boy and asked him to do the penance and devote his mind to Lord Narayana. Five-year-old Dhruva determined to do so and he went to the forest for this purpose. The sage Narada advised him the Vasudeva mantra and told him to worship the Lord Narayaná. Dhruva did the same. Lord Vishnu was pleased by his great sacrifice, meditation, devotion and worship Vishnu appeared before the boy and gave him the rare title of “Dhruva” which is very difficult to attain.

ध्रुवकथा Summary in Sanskrit

सारांशः पुरा उत्तानपादो नाम राजा आसीत्। तस्य सुनीतिः सुरुचिरिति द्वे भार्ये आस्ताम् । सुनीतेः ध्रुवः इति सुरुचेः उत्तम इति च द्वौ सुतावास्ताम् । एकदा राज्ञः अङ्के उत्तमः उपाविशत् । तं वीक्ष्य ध्रुवोऽपि अङ्के उपवेष्टुमिच्छन् आगतः। तदसहमाना सुरुचिः ध्रुवं अनिन्दयत् । तस्याः वचनेन दुःखितः ध्रुवः सर्वं वृत्तान्तं मात्रे न्यवेदयत् । तदा सुनीतिः ‘भगवन्तं नारायणं शरणमुपगच्छ’ इति अवदत् ।

पञ्चवर्षीयः ध्रुवः मातुरनुमत्या नारायणं साक्षात्कर्तुं घोरमरण्यं प्रस्थितः। नारदात् वासुदेवमन्त्रोपदेशं परिगृह्य तपः आचरत्। भक्तिवश्यः नारायणः तस्य पुरतः प्रादुरभूत् । ध्रुवः तं बहुधा अस्तौत् । सन्तुष्टः भगवान् विष्णुः – ‘वत्स, चिरकालमिदं राज्यं धर्मेण पालय’ इति अनुगृह्य ध्रुवं पदमयच्छत् ।

अभ्यासः

I. दशभिः वाक्यैः उत्तरं संस्कृतभाषया, कन्नडभाषया, आङ्गलभाषया वा लिखत ।

प्रश्न 1.
ध्रुवकथां सगृह्य लिखत ।
उत्तरम

In ancient times, there was a king Uttanapada who had two sons Dhruva and Uttama from his two wives Suneethi and Suruchi respectively. One day Uttama was sitting on the lap of his father. By chance, Dhruva came there and he also wanted to sit in the lap of his father. But Suruchi stopped him by saying harsh words and sent him back. The boy went to Suneethi and told her about the incident. The mother consoled the boy and asked him to do the penance and devote his mind to the Lord. Narayana.

Five-year-old Dhruva determined to do so and he went to the forest for this purpose. The sage Narada advised him the Vasudeva mantra and told him to worship the Lord Narayana. Dhruva did the same. Lord Vishnu was pleased by his great sacrifice, meditation, devotion and worship Vishnu appeared before the boy and gave him the rare title of “Dhruva” which is very difficult to attain.

इतरप्रश्नाः

I. सूक्तम् उत्तरं चित्वा लिखत ।

प्रश्न 1.
अस्य सुनीतिः सुरुचिश्च द्वै भार्ये आस्ताम् ।
(a) उत्तानपादस्य
(b) पद्मपादस्य
(c) महापादस्य
(d) सुपादस्य

प्रश्न 2.
ध्रुवः अस्याः पुत्रः।
(a) सुरुचिः
(b) सुनीतिः
(c) सुमेधा
(d) सुवर्चला

प्रश्न 3.
राज्ञः अङ्के एषः उपाविशत् ।
(a) ध्रुवः
(b) बालकः
(c) उत्तमः
(d) पुरुषोत्तमः

प्रश्न 4.
ध्रुवः एतं साक्षात्कर्तुम् अरण्यं गतः ।
(a) नारायणं
(b) नागराज
(c) नृपं
(d) नृपोत्तम

प्रश्न 5.
भगवान् विष्णुः ध्रुवम् इदं पदम् अयच्छत् ।
(a) राजपदं
(b) ध्रुवपदं
(c) विष्णुपदं
(d) स्वर्गपदं

प्रश्न 6.
अत्र समूहेतरपदम् इदम् अस्ति ।
(a) उत्तानपादः
(b) सुनीतिः
(c) ध्रुवः
(d) सुधा

प्रश्न 7.
‘रुदन्’ शब्दस्य स्त्रीलिङ्ग रूपम् इदम् अस्ति।
(a) रुदना
(b) रुद्धा
(c) रुदन्ती
(d) रुरोद ।

प्रश्न 8.
‘नाधिकारः’ इत्यत्र एषा सन्धिः वर्तते ।
(a) गुण
(b) सवर्णदीर्घ
(c) वृद्धि
(d) यण

प्रश्न 9.
‘प्रियः’ शब्दस्य विरुद्धार्थकपदम् इदम् अस्ति।
(a) प्रिया
(b) सुप्रियः
(c) अप्रियः
(d) बहुप्रियः

प्रश्न 10.
‘गच्छ’ इत्यत्र एषः लकारः वर्तते ।
(a) लट्
(b) लोट्
(c) लङ्
(d) लृट्

II. अष्टादशपुराणानां नामानि लिखत ।
उत्तरम्

1. मत्स्य
2. मार्कण्डेय
3. भविष्य
4. भागवत
5. ब्रह्म
6. ब्रह्मवैवर्त
7. ब्रह्माण्ड
8. वामन
9. वराह
10. वायु
11. विष्णु
12. अग्नि
13. नारद
14. पद्म
15. लिङ्ग
16. गरुड
17. कूर्म
18. स्कन्द

-एतानि अष्टादश पुराणानि।

Students can Download Sanskrit Lesson 21 प्रबन्धः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit नंदिनी Chapter 21 प्रबन्धः

Introduction:
An essay is a piece of prose writing that gives a complete and clean picture of a particular subject. It will be divided into paragraphs. In each paragraph, a particular aspect of the subject is dealt with. An essay include with an introduction, presentation of the subject and conclusion.

पीठिका
प्रकृष्टो बन्धः प्रबन्धः इत्युच्यते । निबन्धः इति अस्य नामान्तरम् । नातिविस्तृतः नातिसंक्षिप्तरूपो प्रबन्धः लघुप्रबन्धः इति कथ्यते। प्रबन्धे सरलानि वाक्यानि अपेक्षितानि। मुख्यतया प्रबन्धाः वर्णनात्मकाः, विचारात्मकाः, आख्यानात्मकाः, व्याख्यानात्मकाः चेति चतुर्धा विभक्ताः। आभाणकादिभिः प्रबन्धाः आकर्षकाः भवन्ति । एतान् सर्वान् अंशान् मनसि निधाय छात्रैः प्रबन्धाः रचनीयाः ।

प्रबन्धे प्रस्तावना, विषयनिरूपणम्, उपसंहारश्चेति निरूपणक्रमः अपेक्षितः। प्रस्तावनायां प्रबन्धविषयस्य उपक्रमः, विषयानिरूपणभागे विषयस्य विस्तारः, उपसंहारभागे प्रबन्धविषयस्य सारांशः च भवेत् । प्रबन्धे वाक्यानां परस्परसम्बन्धः आवश्यकः । उदाहरणार्थम् अत्र केचन प्रबन्धाः प्रदत्ताः ।

परिसरः

अस्मान् परितः यानि पञ्चमहाभूतानि सन्ति तेषां समन्वयः एव परिसरशब्देन सूच्यते । अस्माकं जीवननिर्वहणे परिसरस्य अतीव आवश्यकता अस्ति। नगरीकरणस्य, उद्यमीकरणस्य, जनसंख्यास्फोटस्य च परिणामतः परिसरः दूषितः अस्ति । परिसरमालिन्यानि त्रिविधानि । वायुमालिन्यं जलमालिन्यं, शब्दमालिन्यं च।

वायुमालिन्यं – बृहद्यन्त्रागारेभ्यः सर्वदा निस्सरद्भ्यः कलुषितविषानिलेभ्यः सर्वदा सञ्चरद्भ्यः शतशोऽथसहस्रशः वाहनानां धूमेभ्यः अपि वायुः प्रदूषितः ।

जलमालिन्यम् – यन्त्रागारेभ्यः निष्कास्यमानानि रासायनिक वस्तुयुक्तानि दूषितजलानि, स्नानशौचालयानां मलिनजलानि च नलिकाभिः नदी प्रति प्रेषयन्ति। एतेन जलमालिन्यं भवति ।

शब्दमालिन्यम् – यन्त्रागाराणां कर्कशशब्दैः ध्वनिवर्धकानां, विविधकार्याणां, वाहनानां च शब्दैः नित्यं प्रदूषणं वर्धते एव ।

एवं परिसरप्रदूषणेन नानाविधाः रोगाः समुद्भवन्ति। प्रदुष्टेन परिसरेण न केवलं मानवाः अपि तु पशवः, पक्षिणः, कीटाः जलचराश्च महतीं हानिम् अनुभवन्ति। एतस्य प्रतिक्रिया अधुना अवश्यं विधातव्या । एतदर्थं सर्वेजनाः जागरिताः भवेयुः। प्रशासनानि उद्योगपतींश्च बोधयेयुः । परिसरसंरक्षणार्थम् आवश्यककर्माणि कुर्युः ।

सङ्गणकयन्त्रम्

‘कम्प्यूटर्’ यन्त्रस्य सङ्गणकम् इति नामधेयम् अस्ति। ‘चार्ल्स बाबेज्’ इति आङ्ग्लविज्ञानी इदं यन्त्रम् आविष्कृतवान्। अस्मिन् यन्त्रे आन्तरिकयन्त्रभागः, बाह्ययन्त्रभागः इति विभागाः सन्ति । सङ्गणकयन्त्रं बाह्ययन्त्रभागेन सूचनां स्वीकृत्य स्मरणविभागं प्रेषयति। तदा बाह्ययन्त्रभागेन सूचनां विषयं च प्रकटीकरोति ।

सङ्गणकयन्त्रं तु विज्ञानस्य अत्यधिकं विकसितं बुद्धिमत् यन्त्रम् । सङ्गणकयन्त्रस्य आविष्कारेण विज्ञानक्षेत्रे महती क्रान्तिः अभवत् । आधुनिकशिक्षणे सङ्गणकयन्त्रज्ञानम् अनिवार्यम् । मुद्रणम्, सञ्चारः, सैन्यं, तन्त्रज्ञानम्, विज्ञानं, संस्कृतिः, चिकित्सालय इत्यादिक्षेत्रेषु अस्य व्यापकः प्रभावः अस्ति। अस्य गणनशक्तिः, स्मरणशक्तिः असाधारणमस्ति। गणकयन्त्रे नूतनमाविष्कारमेव अन्तर्जालम् । संस्कृतभाषा उत्तमसङ्गणकभाषा इति विश्वविद्यालयेन प्रयोगद्वारा प्रमाणीकृतमस्ति ।

सङ्गणकयन्त्रस्य प्रभावेण मानवाः अलसाः जाताः। सर्वाण्यपि कार्याणि कर्तुं सङ्गणकयन्त्रम् आश्रयन्ति। एतेन बुद्धिविकासः अवरुद्धः भवति। अतः अस्य उपयोगं जागरूकतया कुर्युः ।

समाचारपत्रम्

विश्वस्मिन् प्रतिक्षणं विविधाः घटनाः सम्भवन्ति। एतासां घटनानां विचारान् सर्वेभ्यः जनेभ्यः शीघ्रं प्रापयितुं समूहमाध्यमाः प्रयतन्ते। तेषु समाचारपत्रम् अन्यतमम् । आधुनिकयुगे अनेकाः पत्रिकाः अतीवजनप्रियाः सन्ति। एताः प्रतिदिनं भूतभविष्यद्वर्तमानविचारान् सर्वत्र प्रापयन्ति। दैनिक-पाक्षिक-मासिक-वार्षिकरूपेण वार्तापत्रिकाः भवन्ति। एताः प्रादेशिक-राष्ट्रिय-अन्तर्राष्ट्रियाः वार्ताः प्रकटीकुर्वन्ति।

राजकीय-सामाजिक-धार्मिक-शैक्षणिक-क्रीडा-मनोरञ्जनादि विविध विचाराः पत्रिकासु भवन्ति । पत्रिकाणां पठनेन ज्ञानाभिवृद्धिः भवति। सर्वासु भाषासु . पत्रिकाः प्रकटीकुर्वन्ति । संस्कृतेऽपि सुधर्माः, सम्भाषणसन्देशः, गीर्वाणवाणी इत्यादिपत्रिकाः सन्ति ।

अधुना पत्रिकारङ्गोऽपि कलुषितः इव प्रतिभाति। तत्र वार्ताः पक्षपातिन्यः इव दृश्यन्ते। वस्तुनिष्ठाः विश्वसनीयाः विषयाः विरलाः भवन्ति। तथा न भवेयुः। देशस्य समाजस्य च हितचिन्तकाः वार्तापत्रिकाः भवन्तु।

राष्ट्रियोत्सवाः पर्वाणि च अस्माकं देशः 1947 तमे वर्षे स्वतन्त्रम् अभवत् । जनाः पर्वरूपेण अस्य उत्सवस्य अनुष्ठानं कुर्वन्ति। अनेके वीराः देशस्य स्वातन्त्र्यप्राप्तसमये स्वप्राणान् अत्यजन् । अस्मिन् दिने तेषां संस्मरणं क्रियते। राजधान्याः देहल्याः रक्तदुर्गात् प्रधानमन्त्री भाषणं करोति। अस्माभिः स्वदेशस्य स्वतन्त्रता अखण्डता च रक्षणीया। अस्माकं विद्यालये अपि स्वातन्त्र्योत्सवः आचर्यते। प्रधानाचार्यः प्रातः ध्वजारोहणं करोति। छात्राः च मिलित्वा राष्ट्रगीतं गायन्ति। विद्यालये मधुरं अस्मभ्यं दीयन्ते ।

Students can Download Sanskrit Lesson 20 पत्रलेखनम् Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit नंदिनी Chapter 20 पत्रलेखनम्

Introduction:
Letter writing is an art. It is of the utmost importance in our everyday life. A letter is normally a printed or a written message. A message contains the ideas and thoughts of its author. A letter usually consists of the following six parts –

1. The heading
2. The salutation
3. The message or the body of the letter.
4. The subscription or courteous leave taking
5. The signature
6. The superscription of address.

पीठिका
पत्रलेखनम् तावत् एका कला । व्यवहारसमये इयं कला अतीव प्रमुखा । हस्तेन लिखितः मुद्रणादिना प्रकृटीकृतो वा स्वसन्देश एव पत्रम् । प्रायः सर्वत्र पत्रेषु षडवयवाः सन्ति । ते –

1. शीर्षिका
2. सम्बोधनम्
3. विषयः
4. समाप्तिः
5. हस्ताङ्कनम्
6. सङ्केतश्च।

I. 1) त्वं गिरिजा / गिरीशः इति मत्वा, प्रवासार्थं धनं प्रेषयितुं पितरं | मातरं प्रति पत्रं लिखत ।

क्षेमम्

जयनगरम्
दिनाङ्कः 30-2-2014

पूज्यपितृ /मातृचरणानां पादयोः साष्टांङ्गप्रणामाः ।

अहम् अत्रं कुशली । भवन्तः अपि तत्र कुशलिनः इति मन्ये । मम अध्ययनम् सम्यक् प्रचलति । आगामि मासस्य प्रथमसप्ताहे मम विद्यालयस्य अध्यापकाः शैक्षणिकप्रवासार्थं देहलिनगरं नेष्यन्ति । अहमपि तैः सह गन्तुमिच्छामि । एतदर्थं 2000 रूप्यकाणि दाताव्यानि भवन्ति । अतः गन्तुम् अनुमतिं ददातु । धनञ्च प्रेषयतु इति प्रार्थयामि । अन्यत्र सर्वं कुशलम्। सर्वेभ्यः मम नमस्कारान् सूचयतु ।

भवदीयः / या

पुत्रः / पुत्री
गिरीशः / गिरिजा

पत्रसङ्केतः

मुद्रा
सकाशात्
सविधे
गिरीशः छात्रनिवासः, गिरिराजः
जयनगरम् , उत्तरहल्ली
पिन् ५५३४००, पिन् ३००४९२

2) नन्दनः बेंगलूरुनगरे निवसति । सः शिरसि नगरे विद्यमानं सहोदरं प्रति पत्रं लिखति । रिक्तस्थानं पूरयत ।

क्षेमम्
श्रीः

दिनाङ्कः 5-5-2014

बेंगलूरु प्रियसहोदर नमस्काराः ।

अहमत्र कुशली । तत्रापि भवन्तः सर्वेऽपि कुशलिनः इति भावयामि । अत्र मम अध्ययनं सम्यक् प्रचलति। पाण्मासिकपरीक्षा समाप्ता । यथाक्रमं अस्मिन् वर्षेऽपि अहमेव प्रथमस्थानम् प्राप्तवान् । गुरवः सम्यक् बोधयन्ति । तेषां मार्गदर्शनेन वार्षिकपरीक्षायामपि उत्तमं फलितांशं प्राप्स्ये इति मम उत्कटेच्छा अस्ति। मम विषये कापि चिन्ता ना कार्या। सर्वेभ्यः मम प्रणामाः।

भवतः सहोदरः
नन्दनः
मुद्रा

पत्रसङ्केतः

सकाशात् नन्दनः
प्र. सं. 7, श्रीनिवास छात्रावासः
उत्तरहल्ली, बेंगलूरु
पिन् ५६००६१

सविधे

श्रीनिवास नरसिंहः
‘आचार्य’, देवालय वीथी
शिरसि
पिन् ३००४१२

II. विरामपत्रम्

दिनाङ्क: 20-7-2014
स्थानम् : धारवाड

सकाशात्

सुधाकरः
दशमकक्ष्या, शारदाप्रौढ़शाला धारवाड

सविधे

मान्याः मुख्योपाध्यायाः
शारदाप्रौढ़शाला धारवाड ।
मान्याः

विषयः : – विरामप्रार्थना

श्वः मम गृहे धार्मिकोत्सवः भविष्यति । अतः अहं शालां न आगमिष्यामि। कृपया एकदिनस्य विरामं ददातु इति सविनयं प्रार्थये ।

धन्यवादाः

दिनाङ्कः 20-1-2014
स्थानम् धारवाड

भवदीयः
विधेयः छात्रः
सुधाकरः

III. पुस्तकप्रेषणाय पत्रम् ।

सकाशात्

गिरीशः | गौरी
गृहसंख्या- 35, 1 उपमार्गः, III मुख्यमार्गः
कालिदासनगरम्, कोलार ।

सविधे

मान्यव्यवस्थापकः
विद्याप्रकाशनम्, मङ्गलूरु ।
मान्याः

विषयः : पुस्तकार्थम् आवेदनम्

भवत्प्रकाशितस्य ‘व्याकरणप्रभा’ इति पुस्तकस्य आवश्यकता अस्ति। कृपया यथाशीघ्रम् एकं पुस्तकं प्रेषयतु इति प्रार्थये ।

धन्यवादाः

दिनाङ्कः 21-4-2014.
स्थानम् : कोलार

पत्रसङ्केतः

भवती विश्वासी/ विश्वासिनी
गिरीशः/गौरी
मुद्रा

सकाशात्

गिरीशः
कालिदासनगरम्
कोलार; पिन् 522101

सविधे

व्यवस्थापकः
विद्या प्रकाशनम्
मङ्गलूरु; पिन् 541202

Students can Download Sanskrit Lesson 19 भीष्मोक्तयः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit नंदिनी Chapter 19 भीष्मोक्तयः (उपदेशकाव्यम्)

भीष्मोक्तयः Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
पाण्डवेषु कः राजपदवीम् अलभत ?
उत्तरम्
पाण्डवेषु युधिष्ठिरः राजपदवीम् अलभत ।

प्रश्न 2.
उप्तं बीजं केन विना निष्फलं भवति ।
उत्तरम्
उप्तं बीजं क्षेत्रं विना निष्फलं भवति ।

प्रश्न 3.
कीदृशेण कर्मणा सौख्यं भवति ?
उत्तरम्
शुभेण कर्मणा सौख्यं भवति ।

प्रश्न 4.
कीदृशस्य पुरुषस्य धर्मेबुद्धिः न जायते ?
उत्तरम्
लोभमोहाभिभूतस्य च रागद्वेषान्वितस्य पुरुषस्य धर्मे बुद्धिः न जायते ।

प्रश्न 5.
मानवः कथं निर्वेदम् आदत्ते ?
उत्तरम्
मानवः ज्ञानचक्षुषा निर्वेदम् आदत्ते।

II. रिक्तस्थानं पूरयत :

1. दुःखं पापेन कर्मणा भवति ।
2. मानवः कुशलेनैव धर्मेण गतिमिष्टां प्रपद्यते ।
3. युधिष्ठिरः राजधर्मं बोधयितुं भीष्मं प्रार्थयत।
4. निर्वेदमापन्नः धर्मात्मा पापं कर्म च जहाति ।

III. विरुद्धार्थकं पदं लिखत ।

1. सफलम् × विफलम्
2. संशयम् × असंशयम्
3. मार्दवम् × काठिण्यम्

IV. लिङ्ग-विभक्ति-वचनानि लिखत ।

1. कर्मणा – नपुंसकलिङ्गः – तृतीयाविभक्तिः – एकवचनम् ।
2. कर्मणा – नपुंसकलिङ्गः – प्रथमाविभक्तिः – एकवचनम् ।
3. श्रेयः – नपुंसकलिङ्गः – तृतीयाविभक्तिः – एकवचनम् ।

V. वाक्यदोषं परिहरत :

प्रश्न 1.
पुरुषकारस्य विना दैवं न सिध्यति ।
उत्तरम्
पुरुषकारेण विना दैवं न सिध्यति ।

प्रश्न 2.
धर्मेण इष्टं गतिं प्रपद्यति ।
उत्तरम्
धर्मेण इष्टां गतिं प्रपद्यते ।

VI. लघूत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
भीष्मेन दैवपुरुषकारयोः विषये किमुक्तम् ?
उत्तरम्
भीष्मेन दैवपुरुषकारयोः विषये एवम् उक्तम् – यथा क्षेत्रं विना उप्तं बीजं निष्फलं भवति तथा दैवं विना पुरुषकारेण न सिध्यति । पुरुषप्रयत्नः
विधिः च द्वावपि आवश्यकौ ।

प्रश्न 2.
मानवः निर्वेदं कथम् आप्नोति ? ततः सः किं कुरुते ?
उत्तरम्
मानवः ज्ञानचक्षुषा निर्वेदम् आप्नोति। ततः सः कामे-रसे-गन्धे न. रज्यते । शनैः पापं कर्म जहाति। मोक्षं लभते च ।

VII. यथानिर्देशं लिखत ।

1. किंस्वित् श्रेष्ठतरं भवेत् ?
कः पाठः ? भीष्मोक्तयः इति पाठः ।
कः अपृच्छत् ? युधिष्ठिरः अपृच्छत् ।
कम् अपृच्छत् ? भीष्मं अपृच्छत् ।

2. रसे गन्धे न रज्यते ।।
कः पाठः ? भीष्मोक्तयः इति पाठः ।
कः अवदत् ? भीष्मः अवदत् ।
कः न रज्यते ? प्राज्ञः न रज्यते ।

VIII. दशभिः वाक्यै : उत्तरं संस्कृतभाषया, कन्नडभाषया, आङ्गलभाषया वा लिखत ।

प्रश्न 1.
भीष्म युधिष्ठिरयोः संवादं पद्यानुगुणं संगृह्य लिखत ।
उत्तरम्

Yudhisthira asked Bheeshma – How can a person become a sinner (evil minded)? How can a person able to do noble deeds? How can he attain Vairagya- (absence of worldly desires or passions)? How can he get salvation? (liberation)

One who controlled by cupidity and confusion, he will not able to do the good deeds. This type of person do the good work trickery (cheating way)

One who perform the work with devotion will aitain salvation. This is called Hçfa (sadgathi) noble place.

A pious (virtuous) person will get vairagya (detachment) and he will be called a pragna or wise man. He will not be pleased by the taste and fragrance, because he wishes to aŭtain the highest place.

Like this, a virtuous (pious) person gradually will attain detachment and he will be away from the bad deeds. Like this, by doing noble work, he will attain salvation (highest place) (he is called hea i.e, efficient).

इतरप्रश्नाः

I. सूक्तम् उत्तरं चित्वा लिखत ।

प्रश्न 1.
‘महाभारतम्’ अनेन ग्रथितः ।
(a) व्यासमहर्षिणा
(b) वाल्मीकिना
(c) कालिदासेन
(d) भासेन

प्रश्न 2.
महाभारतयुद्धे एते जिताः ।
(a) कौरवाः
(b) पाण्डवाः
(c) यादवाः
(d) पल्लवाः

प्रश्न 3.
अस्याः तीरे भीष्मः शरतल्पे शायितवान् ।
(a) गङ्गा
(b) यमुना
(c) ओघवती
(d) सरस्वती

प्रश्न 4.
भीष्मः एनम् उपदिदेश ।
(a) अर्जुनम्
(b) कर्णम्
(c) धृतराष्ट्रम्
(d) युधिष्ठिरम्

प्रश्न 5.
अनेन कर्मणा दुःखं भवति ।
(a) पापेन
(b) शुभेन
(c) अशुभेन
(d) देवेन

प्रश्न 6.
धर्मात्मा अनेन निर्वेदम् आदत्ते ।
(a) ज्ञानेन
(b) ज्ञानचक्षुषा
(c) चक्षुषा
(d) विज्ञानेन

प्रश्न 7.
‘कूटस्थम्’ शब्दस्य एषः अर्थः ।
(a) अशाश्वतम्
(b) शुभम्
(c) शाश्वतम्
(d) अशुभम्

प्रश्न 8.
अत्र समूहेतरपदम् इदं भवति ।
(a) व्यासः
(b) सत्यवती
(c) पराशरः
(d) श्रीकृष्णः

प्रश्न 9.
‘फलति’ इत्यत्र एषः लकारः वर्तते ।
(a) लट्
(b) लङ्
(c) लोट
(d) लृट्

प्रश्न 10.
पाण्डवेषु एषः ज्येष्ठः ।
(a) युधिष्ठिरः
(b) अर्जुनः
(c) भीमः
(d) कर्णः

II. अन्यलिङ्गरूपं लिखत

1. राजा – राज्ञी;
2. एकः – एका
3. गुरुः – गुर्वाणी
4. पितामहः – पितामही

Introduction:
This lesson is a part chosen from the Shanti chapter of Mahabharatha. The epic Mahabharatha is composed by respected Vedavyasa Maharishi. This is the most superior, vast and beautifully composed epic of Sanskrit language. Mahabharatha tells us about the story of Kauravas and Pandavas. Lord Krishna’s avatars in human form and his greatness personifies this epic as philosophical work. This poem is a compilation of Bheeshma’s advice to Dharmaraja.

पीठिका
भगवता व्यासमहर्षिणा ग्रथितः महान्ग्रन्थः ‘महाभारतम्’। अत्र कौरवपाण्डवयोः कथा सुप्रसिद्धा। अयं पद्यभागः महाभारतस्य शान्तिपर्वणः स्वीकृतः। ओघवती नदीतीरे शरतल्पे शयितः भीष्मः युधिष्ठिरं प्रति एवम् उपदिदेश ।

कविकाव्यविचारः

• कविः – वेदव्यासः ।
• मातापितरौ – सत्यवती पराशरः च ।
• देशः – यमुनानदीद्वीपः
• काल: – द्वापरयुगम् । क्रि.पू. 6 शतकात् पूर्वम्
• कृतयः – महाभारतम्, ब्रह्मसूत्राणि, अष्टादशपुराणानि ।

भीष्मोक्तयः Summary in Kannada

भीष्मोक्तयः Summary in English

Yudhisthira says – O! grandfather Bheeshma, you are well versed in all Shastras and the knower of everything, please tell me which is the best among the fate and the manly duty.

Bheeshma says-Without (ploughing) the field and the water a seed cannot sprout up. Like this, without fate, there is no use of the effort done by a person. (fate is important than the man’s effort)

People will attain happiness by doing good deeds and unhappiness by doing bad deeds. The work done by a person will give the fruit definitely. But one cannot expect the fruit without doing the work.

Dharmaraja asked Bheeshma like this – How can a person get the fruit without doing the work? Without having faith in the Shastras and doubting everything. Please tell me about this.

O! Yudhistira, one who serve the aged people and one who · have faith in the Shastras will attain (get) the blessings of God.

Softness among all the living beings, simplicity in the work, good talking – these are all called as noble-mindedness of a person.

And leaving egotism (pride), control over the defect (sin, guilt), being happy and lonely living- these are the tools of religious merit श्रेय:

Yudhisthira asked Bheeshma – How can a person become a sinner (evil-minded)? How can a person able to do noble deeds? How can he attain Vairagya- (absence of worldly desires or passions)? How can he get salvation? (liberation)

One who controlled by cupidity and confusion, he will not able to do the good deeds. This type of person does the good work trickery (cheating way)

One who performs the work with devotion will attain salvation. This is called Hela (sadgathi) noble place.

A pious (virtuous) person will get vairagya (detachment) and he will be called a pragnå or wise man. He will not be pleased by the taste and fragrance, because he wishes to attain the highest place.

Like this, a virtuous (pious) person gradually will attain detachment and he will be away from the bad deeds. Like this, by doing noble work, he will attain salvation (highest place) (he is called साधक i.e. efficient).

भीष्मोक्तयः Summary in Sanskrit

सारांशः

1. पितामह महाप्राज्ञ सर्वशास्त्र विशारद ।
दैवे पुरुषकारे च किंस्वित् श्रेष्ठतरं भवेत् ।।

2. यथा बीजं विना क्षेत्रमुप्तं भवति निष्फलम्।
तथा पुरुषकारेण विना दैवं न सिध्यति ।।

3. शुभेन कर्मणा सौख्यं दःखं पापेन कर्मणा ।
कृतं फलति सर्वत्र नाकृतं भुज्यते क्वचित्।।

4. अतत्वज्ञस्य शास्त्राणां सततं सशयात्मनः ।
अकृतव्यवसायस्य श्रेयो ब्रूहि पितामह ।।

5. गुरुपूजा च सततं वृद्धानां पर्युपासनम् ।
श्रवणं चैव शास्त्राणां कूटस्थं श्रेय उच्यते।।

6. मार्दवं सर्वभूतेषु व्यवहारेषु चार्जवम् ।
वाक् चैव मधुरा प्रोका श्रेय एतदसंशयम् ।।

7. अहङ्कारस्य च त्यागः प्रमादस्य च निग्रहः।
सन्तोष श्चैकचर्या च कूटस्थं श्रेय उच्यते।।

8. कथं भवति पापात्मा कथं धर्म करोति वा।
केन निर्वेदमादत्ते मोक्षं वा केन गच्छति ।।

9. लोभमोहाभिभूतस्य रागद्वेषान्वितस्य च।
न धर्मे जायते बुद्धिः व्याजाद्धर्मं करोति च ॥

10. यथा कुशलधर्मा स कुशलं प्रतिपद्यते ।
कुशलेनैव धर्मेण गतिमिष्टां प्रपद्यते ।।

11. अतृप्यमाणे निवेदमादत्ते ज्ञान चक्षुषा ।
प्रज्ञाचक्षुर्यदा कामे रसे गन्धे च रज्यते ।।

12. शनैर्निर्वेदमादत्ते पापं कर्म जहाति च ।
धर्मात्मा चैव भवति मोक्षं च लभते परम् ।।

Students can Download Sanskrit Lesson 18 नाट्यांशाः Questions and Answers, Summary, Notes Pdf, Activity, KSEEB Solutions for Class 10 Sanskrit helps you to revise the complete Karnataka State Board Syllabus and score more marks in your examinations.

Karnataka State Syllabus Class 10 Sanskrit नंदिनी Chapter 18 नाट्यांशाः (नाट्यशास्त्रम्)

नाट्यांशाः Questions and Answers, Summary, Notes

अभ्यासः

I. एकवाक्येन उत्तरं लिखत ।

प्रश्न 1.
नाट्ये कति रसाः स्मृताः ?
उत्तरम्
नाट्ये नवरसाः स्मृताः ।

प्रश्न 2.
नाटकस्य गरिमाणं कः अवर्णयत् ?
उत्तरम्
नाटकस्य गरिमाणं कालिदासः अवर्णयत् ।

प्रश्न 3.
नाट्यशास्त्रस्य रचयिता कः?
उत्तरम्
नाट्यशास्त्रस्य रचयिता भरतमुनिः ।

प्रश्न 4.
शान्तरसस्य स्थायिभावः कः?
उत्तरम्
शान्तरसस्य स्थायीभावः शमः।

II. चतुर्थं पदं लिखत ।

1. हास्यम् – हासः करुणः → शोकः ।
2. क्रोधः – स्थायिभावः → भयानकः – रसः ।
3. अर्जुनः – धीरोदात्तः → दुर्योधनः – धीरोद्धतः।

III. लकार-पुरुष-वचनानि लिखत ।

1. वक्ष्यामि = लुट्लकारः – उत्तमपुरुषः – एकवचनम् ।
2. क्रियते = लट्लकारः – प्रथमपुरुषः – एकवचनम् ।
3. अवर्णयत् – लङ्लकारः – प्रथमपुरुषः – एकवचनम् ।
4. दृश्यते – लट्लकारः – प्रथमपुरुषः – एकवचनम् ।

IV. दशवाक्यैः उत्तरं संस्कृतभाषया, कन्नडभाषया आङ्ग्लभाषया वा लिखत ।

प्रश्न 1.
पाठ्यभागे निरूपितान् नाटयांशान् सङ्ग्रह लिखत ।
उत्तरम्

Amorous (erotic love), jest, sympathy, frightfulness, bravery, terror, terrific, wonder, peace (calmness) are the nine types of rasas (aesthetic sentiments) which are found in dramas as well as kavya’s.

How Navarasas are there in kavyas, like that enjoyment (involvement), joking, sadness, anger(enmity), enthusiasm, fear, negligence, wonder, self-control these are called as nine types of sthaibhavas (basic sentiments).

Four kinds of abhinayas (acting, expression) in the dramas. They are – Angika (bodily expression), vachika (linguistic expression), ahaarya (costumes of the characters and stage decoration), sattvika (voluntary changes) to express the deepest emotions of a character.

Musical tones are seven in number. They are Nishada, Rishabha, Gandhara, shadga, madhyama, dhivata and panchama. Musical performance, particularly its application to vocal and instrumental compositions.

An instrument by name Aatodya is divided into four types. They are Tata, anavaddha, ghana and sushira.

Among the four types of musical instruments – the stringed musical instrument is called as Tata, mridanga (drums) etc are called as anavaddha. Bell-type of instruments is called as ghana. Bamboo made flute etc. are called a sushira musical instrument. drum=cylindrical structured musical instrument.

Heros are four in types, they are – Dheeroddhatta(brave and ruler), dheeralalitha (brave but not ruler), dheerashanta (brave with self-confidence), dheerashantha (brave with arrogance). Ravana, Duryodhana is dheeroddhatas, Srikrishna is dheeralalitha, Srirama, Arjuna is dheerodattas, Dharmaraja, buddha is dheeraprashantha heros.

Heroines are four types. They are Divya (celestial), nrupapatni(queen), kulastree (born in a noble family, noble lady), ganika stree (harlot).

• Divya – Menaka, Urvashi
• Nrupapatni – Draupadi, Ratnavali
• Kulastree – Savitri, Arundhathi
• Ganika – Vasantasena.

इतरप्रश्नाः

I. सूक्तम् उत्तरं चित्वा लिखत ।

प्रश्न 1.
नाट्यशास्त्रस्य रचयिता एषः ।
(a) भरतमुनिः
(b) भरद्वाजः
(c) भर्तृहरिः
(d) भारद्वाजः

प्रश्न 2.
नवरसाः अत्र दृश्यन्ते ।
(a) ग्रन्थेषु
(b) नाटकादिरूपकेषु
(c) पद्येषु
(d) वेदेषु

प्रश्न 3.
नाट्ये अभिनयाः एवंविधाः सन्ति ।
(a) बहुधाः
(b) त्रिविधाः
(c) चतुर्विधाः
(d) सप्तविधाः

प्रश्न 4.
एषा कुलस्त्री इति ख्याता ।
(a) मेनका
(b) द्रौपदी
(c) वसन्तसेना
(d) सावित्री

प्रश्न 5.
एषः धीरोदात्तः नायकः ।
(a) वत्सराजः
(b) श्रीरामः
(c) श्रीकृष्णः
(d) बुद्धः

प्रश्न 6.
सुषिरः अनेन निर्मितः अस्ति ।
(a) लोहेन
(b) धातुना
(c) वंशेन
(d) मृण्मयेन

प्रश्न 7.
शरीरसम्बन्धी अभिनयः एवं कथ्यते ।
(a) आङ्किकः
(b) वाचिकः
(c) आहार्यः
(d) वर्णविन्यासः ।

प्रश्न 8.
एतावन्तः स्वराः सन्ति ।
(a) षट
(b) सप्त
(c) अष्ट
(d) नव

प्रश्न 9.
ततम् → तन्त्रीवाद्यम् ; मृदङ्गादयः → …….। अत्र चतुर्थपदम् इदम् अस्ति ।
(a) घनः
(b) सुषिरः
(c) अनवद्धम्
(d) वाद्यम्

प्रश्न 10.
नृपपत्नी एषा अस्ति ।
(a) मेनका
(b) ऊर्वशी
(c) रम्भा
(d) द्रौपदी

II. संयोज्य लिखत ।

अ – आ
1. श्रृङ्गारः       – 1. शमः
2. हास्यः        – 2. विस्मयः
3. करुणः       – 3. जुगुप्सा
4. रौद्रः          – 4. भयम् वीरः
5. वीरः           – 5. उत्साहः
6. भयानकः    – 6. क्रोधः
7. बीभत्सः      – 7. शोकः
8. अद्भुतम्      – 8. हासः
9. शान्तः         – 9. रतिः
उत्तरम्:
१ – ९, २ – ८, ३ – ७, ४ – ६, ५ – ५, ६ – ४, ७ – ३, ८ – २, ९ – १

Introduction
‘The dramatic art is the one chief amusement of the people, albeit they have diverse tastes’ these are the words of king of poets Kalidasa, the composer of the book मालविकाग्निमित्रम्. Bharatamuni wrote नाट्यशास्त्रम् somewhere around 200 B.C This book deals with all the parts of dramas. This is the only book which refers Rasa-BhavaNayaka (hero) – Nayika (heroine) etc. first time in the history.

पीठिका
‘नाट्यं भिन्नरुचेर्जनस्य बहुधाप्येकं समाराधनम्’ इति महाकविः कालिदासः मालविकाग्निमित्रनाटके नाट्यस्य गरिमाणम् अवर्णयत् । नाट्याशानां प्रतिपादक प्रसिद्धं शास्त्रं भरतमुनिविरचितं ‘नाट्यशास्त्रम्’ । तस्मात् उद्धृते प्रस्तुत भागे रसभाव नायक-नायिका भेदानां परिचयः संक्षेपेण कार्यते ।

कविकाव्यविचारः

• कविः – भरतमुनिः ।
• कालः – क्रि.पू. द्वितीयशतकम् ।
• कृतिः – नाट्यशास्त्रं ।

नाट्यांशाः Summary in Kannada

नाट्यांशाः Summary in English

Amorous (erotic love), jest, sympathy, frightfulness, bravery, terror, terrific, wonder, peace (calmness) are the nine types of rasas (aesthetic sentiments) which are found in dramas as well as kavya’s.

How Navarasas are there in kavya’s, like that enjoyment (involvement), joking, sadness, anger (enmity), enthusiasm, fear, negligence, wonder, self-control these are called as nine types
of sthaibhavas (basic sentiments).

Four kinds of abhinayas (acting, expression) in the dramas. They are – Angika (bodily expression), vachika (linguistic expression), ahaarya (costumes of the characters and stage decoration), sattvika (voluntary changes) to express the deepest emotions of a character.

Musical tones are seven in number. They are Nishada, Rishabha, Gandhara, shadga, madhyama, dhivata and panchama. Musical. performance, particularly its application to vocal and
instrumental compositions.

An instrument by name Aatodya is divided into four types. They are Tata, anavaddha, ghana and sushira.

Among the four types of musical instruments – the stringed musical instrument is called as Tata, mridanga (drums) etc are called as anavaddha. Bell-type of instruments is called as ghana. Bamboo made flute etc. are called a sushira musical instrument.
drum = cylindrical structured musical instrument.

Heros are four in types, they are – Dheeroddhatta(brave and ruler), dheeralalitha (brave but not ruler), dheerashanta (brave with self-confidence), dheerashantha (brave with arrogance). Ravana, Duryodhana is dheeroddhatas, Srikrishna is dheeralalitha, Srirama, Arjuna is dheerodatias, Dharmaraja, buddha is dheeraprashantha heros.

Heroines are four types. They are Divya (celestial), nrupapatni(queen), kulastree (born in a noble family, noble lady), ganika stree (harlot).

• Divya – Menaka, Urvashi
• Nrupapatni – Draupadi, Ratnavali
• Kulastree – Savitri, Arundhathi
• Ganika – Vasantasena.

नाट्यांशाः Summary in Sanskrit

सारांशः
1. शृङ्गरहास्यकरुणाः रौद्रवीरभयानकाः ।
बीभत्साद्भुतशान्ताश्च नव नाट्ये रसाः स्मृताः ।।

2. रतिर्हासश्च शोकश्च क्रोधोत्साही भयं तथा।
जुगुप्साविस्मयशमाः स्थायिभावाः प्रकीर्तिताः।।

3. आङ्गिको वाचिकश्चैव आहार्यः सात्विकस्तथा।
चत्वारोऽभिनया ह्येते विज्ञेया नाट्यसंश्रयाः।।

4. शरीरा वैणवाश्चैव सप्त षड्जादयः स्वराः।
निषादर्षभगान्धारमध्यपञ्चमधैवताः ।।

5. ततं चैवानवद्धञ्च घनं सुषिरमेव च ।
चतुर्विधं च विज्ञेयम् आतोद्यं लक्षणान्वितम् ।।

6. ततं तन्त्रीगतं ज्ञेयम् अनवद्धं तु पौष्करम् ।
घनस्तु तालो विज्ञेयः सुषिरो वंश एव च।।

7. धीरोद्धतो धीरलितो धीरोदात्तस्तथैव च ।
धीरप्रशान्तश्चैवेति नायकाः नाटकाश्रयाः।।

8. नाचिकाश्चैव वक्ष्यामि चतस्रः पुनरेव तु।
दिव्या च नृपपत्नी च कुलस्त्री गणिका तथा ।।